Een nieuwe wereldorde

Na de overeenkomst tussen China en de VS was er afgelopen weekend opluchting op de obligatie-, aandelen- en valutamarkten. Ze herstelden zich van de onrust van 2-11 april, toen wederzijdse tarieven de wereld tot de rand van de afgrond brachten. Tot nu toe is dat niet het geval, maar men moet voorzichtig zijn en niet te enthousiast worden: de bereikte overeenkomst betekent niet het einde van de oorlog, maar slechts een tijdelijke wapenstilstand. Het onderliggende conflict zal lang, heel lang duren, en de effecten ervan op financiële- en handelsstromen zijn nog onbekend.

Er zijn twee aspecten die ik wil bespreken. Ten eerste is de strategie om tarieven fors te verhogen en ze daarna weer te verlagen niet nieuw. Robert Lighthizer, Amerikaans handelsvertegenwoordiger 2017-2021, beschrijft in zijn boek No Trade is Free. Changing Course, Talking On China, and Helping America's Workers (2023) gaat over de opeenvolging van voor- en tegenslagen in de onderhandelingen van 2018/19, toen de tarieven voor China werden verhoogd en NAFTA opnieuw werd gedefinieerd. Hierbij worden alle elementen gebruikt die we vandaag bespreken, inclusief de wapenstilstand van 90 dagen.

De WTO, een van de ruggengraat van de mondialisering, verdwijnt

Ten tweede wil men de feitelijke verdwijning van een van de ruggengraat van de globalisering, de Wereldhandelsorganisatie (WTO), benadrukken. Het werd in 1995 opgericht als opvolger van de GATT, die sinds 1947 de wereldhandel regelde. Het voorzag in, en biedt theoretisch gezien, de mechanismen voor het oplossen van handelsgeschillen tussen landen. Volgens de Trump-regering is die rol noch toereikend, noch adequaat om de problemen aan te pakken die de Verenigde Staten met China hadden en nog steeds hebben. Het zal dan ook geen verrassing zijn dat er momenteel bilateraal wordt gewerkt aan een oplossing voor de huidige crisis tussen de Verenigde Staten en elk van haar partners. De belangrijkste zijn de Europese Unie, China, Vietnam, Maleisië en Indonesië. Met Groot-Brittannië zijn bovendien al eerste overeenkomsten bereikt.

Dit bilaterale mechanisme voor het oplossen van handelsconflicten vormt een torpedo op de scheidslijn van het hoofdbeginsel van de WTO: de zogenoemde Most Favoured Nation Clause. Hierin is vastgelegd dat de landen die als eerste de GATT ondertekenden en later de landen die zich bij de WTO aansloten, zich ertoe verbonden om elk handelsvoordeel dat aan een derde land werd toegekend, aan de overige leden aan te bieden. Een zeer basale regel, die voor iedereen gelijke kansen schepte, is simpelweg geschiedenis.

Hoewel er in deze crisis nog geen sprake is geweest van bloedvergieten, is de neoliberale orde zichtbaar aan het afbrokkelen. En we betreden een tijdperk dat meer lijkt op dat van de jaren dertig, waarin elk land, of groep landen, zoveel mogelijk voordeel probeerde te halen uit de rest. Ten goede of ten kwade, de wereldeconomie heeft de veilige haven verlaten die haar beschermde tegen de verwoestingen van het nationalisme. Er is een nieuwe koers ingezet, maar we weten nog niet waar die ons heen zal leiden.