Mondiaal bestuur: zijn de VN, het IMF en de WTO nog steeds nuttig?

In een steeds meer onderling verbonden en complexe wereld staan mondiale bestuursinstellingen zoals de VN , het IMF en de WTO onder toenemende druk om hun relevantie aan te tonen. Ze zijn in de naoorlogse periode ontstaan om nieuwe conflicten te voorkomen, de internationale financiën te stabiliseren en handel te bevorderen, maar moeten nu reageren op meer uiteenlopende uitdagingen: van pandemieën tot regionale conflicten, economische crises en klimaatverandering. Maar zijn ze nog steeds nuttig of zijn ze overbodig geworden?

De Verenigde Naties (VN) werden in 1945 opgericht met als doel de internationale vrede en veiligheid te bewaren. De Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad zijn de bekendste organen, samen met gespecialiseerde organisaties zoals de WHO en het UNDP.

Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) , eveneens opgericht in 1944, richt zich op het handhaven van de wereldwijde financiële stabiliteit. Tot zijn taken behoren het verstrekken van leningen aan landen in crisis en het monitoren van de gezondheid van de wereldeconomie.

De Wereldhandelsorganisatie (WTO) werd in 1995 opgericht om de internationale handelsregels te reguleren en geschillen tussen lidstaten te beslechten. De WTO verving de GATT (Algemene Overeenkomst inzake Tarieven en Handel) en telt meer dan 160 leden.

In de loop van hun geschiedenis hebben deze organisaties aanzienlijke vooruitgang geboekt. De VN heeft vredesmissies, multilaterale overeenkomsten en duurzame ontwikkeling bevorderd. Het IMF heeft grote financiële crises in regio's zoals Latijns-Amerika en Azië voorkomen. De WTO heeft tarieven verlaagd en de groei van de wereldhandel bevorderd.

De kritiek is echter niet gestopt. De VN wordt bekritiseerd vanwege haar ineffectiviteit in conflicten zoals die in Syrië en Oekraïne, mede vanwege het vetorecht van de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad. Het IMF wordt ervan beschuldigd contraproductieve bezuinigingspolitiek te voeren en ontwikkelde economieën te bevoordelen. De WTO kampt met impasses in de onderhandelingen en twijfels over haar vermogen om kwesties zoals digitale handel en landbouwsubsidies aan te pakken.

De huidige multipolariteit , met de opkomst van machten als China en India, vormt een uitdaging voor het westerse leiderschap dat deze instellingen traditioneel domineert. Bovendien vereisen de grote uitdagingen van de 21e eeuw – zoals klimaatverandering, kunstmatige intelligentie en pandemieën – een flexibelere en rechtvaardigere samenwerking.

Als reactie hierop stellen velen structurele hervormingen voor. Bij de VN wordt gesuggereerd de Veiligheidsraad uit te breiden met landen in Afrika, Latijns-Amerika en Zuidoost-Azië. Bij het IMF wordt gesproken over een herverdeling van stemrechten om het economische gewicht van opkomende landen beter te weerspiegelen. En bij de WTO wordt gepleit voor snellere en effectievere mechanismen voor het oplossen van geschillen en het aanpassen aan technologische veranderingen.

Ondanks de beperkingen blijven de VN het belangrijkste multilaterale forum voor internationale diplomatie en humanitaire hulp. Het IMF speelt nog steeds een sleutelrol in de financiële stabiliteit, zoals bleek tijdens de COVID-19-crisis, toen het tientallen landen steun verleende. En hoewel de WTO een institutionele crisis doormaakt, blijft haar kader een groot deel van de wereldhandel reguleren.

Bovendien dienen deze entiteiten als ruimtes voor wereldwijde coördinatie die moeilijk te vervangen zijn. In tijden van fragmentatie en nationalisme bieden ze een – weliswaar onvolmaakt – platform voor dialoog en samenwerking.

Instellingen voor mondiaal bestuur zoals de VN, het IMF en de WTO staan voor enorme uitdagingen en groeiend wantrouwen. Maar ze blijven ook onmisbaar bij het aanpakken van problemen die geen enkel land alleen kan oplossen. Hun transformatie is niet optioneel, maar urgent. Hun structuur moderniseren, inclusiever maken en aanpassen aan de nieuwe realiteit van de 21e eeuw is de enige manier om relevant te blijven in een voortdurend veranderende wereld.