"Opeenvolgende stiltes": hoe kon de pedofiele chirurg Joël Le Scouarnec zo lang blijven optreden?

Had Joël Le Scouarnec eerder gearresteerd kunnen worden? Deze vraag hangt boven het proces tegen de voormalige chirurg uit Jonzac dat deze maandag 24 februari in Vannes (Morbihan) is begonnen voor de departementale strafrechtbank en dat zal worden ingeleid door het Openbaar Ministerie en de advocaten van de burgerlijke partijen. De voormalige arts wordt ervan beschuldigd 300 verkrachtingen en aanrandingen van 299 patiënten te hebben gepleegd over een periode van 30 jaar. Een figuur die vragen oproept over de houding van medische autoriteiten tijdens zijn jarenlange praktijk.

"Er is geen pedofiele carrière die volledig onopgemerkt blijft", merkt in een persbericht van Ciivise, de Onafhankelijke Commissie tegen Incest en Seksueel Geweld tegen Kinderen.

Op 17 november 2005 werd Joël Le Scouarnec veroordeeld tot vier maanden gevangenisstraf, voorwaardelijk, wegens het bezit van kinderporno. Nadat hij door de FBI was gewaarschuwd als onderdeel van een grootschalig wereldwijd onderzoek, bevonden de rechtbanken hem schuldig aan het driemaal gebruiken van zijn bankpas om toegang te krijgen tot kinderpornosites.

Voor de rechters rechtvaardigde Joël Le Scouarnec zijn daden met het argument dat hij "familieproblemen" had. De veroordeling door de strafrechtbank van Vannes is opgenomen in zijn strafblad. Destijds ging dit gepaard met een zorgplicht - die werd niet gerespecteerd - maar de rechter heeft geen verbod uitgevaardigd op het werken met minderjarigen. En zijn carrière gaat verder.

Nog geen jaar later, op 1 augustus 2006, werd de chirurg aangesteld in het ziekenhuis van Quimperlé (Finistère) en twee jaar later in Jonzac (Charente-Maritime).

Waren er fouten of mankementen waardoor Joël Le Scouarnec tussen 2006 en 2014 nog eens zo'n veertig slachtoffers kon maken, terwijl hij er al meer dan 250 had gemaakt? Wisten sommige mensen het, maar deden ze niets? "De maatschappij weigert incest te erkennen, weigert seksueel geweld tegen kinderen te erkennen, zeker als het om pedofilie gaat", zegt Myriam Guedj Benayoun, advocaat van twee slachtoffers in dit proces en een vaste advocaat in assisenrechtbanken voor dit soort misdrijven.

"Wij zagen liever de goede vader, de dokter, de notabelen", analyseert ze.

In 2004, toen hij door de FBI werd beschuldigd en in Frankrijk werd gearresteerd wegens "het bezit van kinderporno", was Joël Le Scouarnec gestationeerd in Lorient. Hij informeert zijn management niet over zijn juridische zorgen.

Toen er in 2006 een functie vrijkwam in het ziekenhuis van Quimperlé, waar hij al vervangingen deed, werd deze veroordeling, enkele maanden nadat deze was uitgesproken, nog niet in zijn strafblad stond, hetgeen het management controleert bij zijn vaste aanstelling. In april start dan de tenure-procedure.

In juni van datzelfde jaar deed een psychiater van de instelling verslag: Joël Le Scouarnec had in zijn bijzijn opmerkingen met een "seksuele dubbelzinnigheid" gemaakt over een van zijn patiënten, nadat diens ouders hadden geklaagd over een abnormaal lange operatie. Uiteindelijk hebben de directeur van de instelling en de raad van de Departementale Orde van Finistère besloten om de beoefenaar geen enkele sanctie op te leggen.

Op 1 augustus 2006 werd Joël Le Scouarnec dan ook benoemd, hoewel hij niet voldeed aan de morele vereisten voor de uitoefening van zijn functies. Tijdens het onderzoek gaven de twee autoriteiten uitleg. Zij waren van mening dat Joël Le Scouarnec een "serieuze, competente en vriendelijke" chirurg was en dat de chirurgische activiteiten in de instelling met zijn komst "gestabiliseerd" konden worden.

Bovendien merkten ze op dat er volgens het oordeel van de strafrechter van Vannes sprake was van "een gebrek aan herhaling van het criminele gedrag" en dat de beslissing uiteindelijk meer de verantwoordelijkheid was van de DDASS, het Departementale Directoraat van Volksgezondheid en Sociale Zaken. Deze laatste voert onder meer inspectiemissies uit in ziekenhuizen.

Er had echter later nog wel een klacht kunnen worden ingediend bij de Raad van de Orde door de toenmalige Regionale Gezondheidsdienst. Een klacht die nooit heeft bestaan. Ook hier merken de DDASS-functionarissen op dat de arts niet herhaalt wat hij heeft gezegd, maar ze merken wel op dat als de informatie over de veroordeling eerder bekend was geweest, "de afspraak voorkomen had kunnen worden".

"Wat werkelijk van fundamenteel belang is, is dat we ons realiseren dat in dit geval de informatie is doorgegeven, dat wil zeggen dat de omstandigheid dat Joël Le Scouarnec in 2005 werd veroordeeld voor het bezit en gebruik van kinderpornografische afbeeldingen, bij iedereen bekend was", aldus Me Laure Boutron-Marmion, advocaat van de vereniging Face à l'inceste, een civiele partij in dit proces.

"De vraag is: wat doen we met deze informatie?", voegt ze toe. "Dit bestand vertelt ons over het onvermogen van instellingen om deze informatie te verwerken."

De vereniging die zij vertegenwoordigt, heeft een klacht ingediend om mogelijke verantwoordelijkheden in kaart te brengen. Het onderzoek is nog steeds gaande .

In de andere ziekenhuizen waar Joël Le Scouarnec later werkte, heeft de chirurg deze overtuiging nooit onder stoelen of banken gestoken. In het Jonzac-ziekenhuis was de directie, ondanks waarschuwingen, van mening dat de arts geen fysieke agressie had gepleegd. In 2015 werd zijn bevoegdheid om te praktiseren verlengd, ondanks de leeftijdsgrens die de arts had bereikt.

Voor de advocaat van Face à l'inceste is de moeilijkheid bij het verwerken van deze informatie niet zozeer een "logistiek" probleem, maar eerder een gebrek aan "bewustzijn" van de ernst van de feiten bij de autoriteiten.

"Het bezit en gebruik van kinderpornografische afbeeldingen wordt tegenwoordig gezien als een subdelict van pedocriminaliteit", vervolgt Me Laure Boutron-Marmion. "Dat wil zeggen dat de meeste verdachten die voor dit soort feiten verschijnen, zullen zeggen 'het is een vergissing', behalve dat een kinderporno-afbeelding een afbeelding is van een aanval, een verkrachting, soms zelfs marteling, en dat deze wordt vastgehouden met het oog op seksueel genot.

"Alle seksuele roofdieren hebben kinderpornobeelden, dat is eigenlijk een zwak signaal", benadrukt ze.

"Hoe is dit mogelijk als we 100% zeker weten dat hij was veroordeeld om alleen naar kinderen, minderjarige patiënten, te mogen gaan," zegt Me Myriam Guedj-Benayoun. "Konden we geen beschermende maatregelen nemen voor deze jonge patiënten? Voor Joël Le Scouarnec was het een feest, hij kon doen wat hij wilde." De advocaat is van mening dat het op zijn minst mogelijk was geweest om hem te verbieden om in de buurt van minderjarige patiënten te komen.

Maandag, bij de opening van het proces, protesteerde de Algemene Geneeskundebond tegen de instelling van de Nationale Raad van de Orde van Artsen als burgerlijke partij. "Het is onaanvaardbaar dat de Orde van Artsen geen spijt betuigt of publiekelijk haar excuses aanbiedt voor deze onverantwoordelijke passiviteit, voor deze jaren van stilte, die ernstige gevolgen hebben voor de slachtoffers", schreef de vakbond in een persbericht , waarbij werd verzekerd dat "de Orde verantwoordelijk is".

De Nationale Raad van de Orde reageerde door te verzekeren dat zij de integriteit van het medische beroep wilde waarborgen door zichzelf als burgerlijke partij te benoemen. Hij noemde ook "verschillende hervormingen om de waakzaamheid en coördinatie met de gerechtelijke autoriteiten te versterken." "Ik hoor de bezwaren, de waardeoordelen, maar de Orde van Artsen is van plan de vragen te beantwoorden en licht te werpen op de tekortkomingen", hield de advocaat van de Orde vol aan het begin van de hoorzitting op maandag, waarmee hij afstand nam van de Departementsraad.

Volgens Face à l'inceste had deze pedocriminele dynamiek al eerder kunnen worden gestopt, zelfs vóór 2005 en deze veroordeling. "Voordat we overgingen op het professionele niveau, begon de affaire met incest, een incest die niet als zodanig werd beschouwd en als een absoluut misdrijf", meent Solène Podevin-Favre, voorzitter van de vereniging en lid van Ciivise. "Op de een of andere manier legitimeerde dit de daad jegens de slachtoffers in een steeds bredere context."

Joël Le Scouarnec, die opgroeide in een incestueuze omgeving, werd in 2020 schuldig bevonden aan het verkrachten van een van zijn nichten en het seksueel misbruiken van een ander. Daden gepleegd in de jaren 80 en 90. Zijn pedofiele neigingen waren blijkbaar in zijn familiekring goed bekend.

"Getuigen hebben door de jaren heen observaties gedaan en konden waarschuwen, ongeacht of ze zich in de privé- of institutionele omgeving bevonden", meent Ciivise. "Het zijn de opeenvolgende stiltes van iedereen die deze reeks misdaden hebben veroorzaakt, en niet een buitengewone crimineel die tot de status van een monster is verheven."

Ook al ontkende zijn ex-vrouw het altijd , Joël Le Scouarnec schreef in 1996: "Ze heeft ontdekt dat ik een pedofiel ben." Onderzoekers twijfelen er niet aan dat hij het over zijn vrouw heeft. "We beweren niet dat de familie van Joël Le Scouarnec dit in alle geweten heeft laten gebeuren, het is veel complexer", aldus Me Boutron-Marmion.

Joël Le Scouarnec zegt dat "zij" - volgens onderzoekers nog steeds een verwijzing naar zijn vrouw - zijn poppen "in beslag nam" en dat ze zijn geschriften tegenkwam. De zus van de chirurg confronteerde haar broer. "Dit gezin bewoog binnen zichzelf, er waren discussies, confrontaties, en daar hield het op", aldus Solène Podevin Favre.

Volgens Face à l'inceste gaf in 2020 één op de tien Fransen toe slachtoffer te zijn geweest van incest. In 9 van de 10 gevallen kiest de familie de kant van de agressor en wijst het het slachtoffer af ten gunste van de cohesie binnen het gezin. "Dit gezin vormde geen uitzondering op wat er in alle gezinnen in Frankrijk gebeurt, behalve dat we vandaag een proces hebben met 300 slachtoffers", besluit de voorzitter van de vereniging.