Zelfs onder Trump is de Amerikaanse democratie nog geen verloren zaak – nog niet

In haar nieuwste boek “ The Backsliders: Why Leaders Undermine Their Own Democracies ” schetst politicoloog Susan C. Stokes de recente erosie van democratieën over de hele wereld, waaronder de Verenigde Staten onder president Donald Trump en de MAGA-beweging.

"Vroeger", schrijft ze, "was de grootste bedreiging voor de democratie de militaire staatsgreep, een bedreiging die beperkt bleef tot nieuwe democratieën in arme landen. Nu worden we geconfronteerd met het vooruitzicht dat de democratie zichzelf van binnenuit aantast, en dat in sommige welvarende en schijnbaar gevestigde systemen. En terwijl staatsgrepen plotselinge explosies waren die onmogelijk te verbergen waren, heeft de terugval van de democratie een sluipend, geleidelijk en langzaam karakter, waardoor het voor de bevolking moeilijker is om te beseffen wat er gebeurt totdat het proces al goed op gang is."

Stokes, die hoogleraar politieke wetenschappen is aan de Blake Distinguished Service en directeur is van het Chicago Center on Democracy aan de Universiteit van Chicago, ziet het Trumpisme niet alleen als een Amerikaanse crisis, maar als eenwereldwijde crisis .

Ik sprak onlangs met Stokes om de aanhoudende teloorgang van de Amerikaanse democratie beter te begrijpen en hoe dit een veel grotere wereldwijde dynamiek weerspiegelt. Dit gesprek is ingekort voor meer lengte en duidelijkheid.

Je hebt net een boek uitgelezen over wereldwijde autocratie en onze strijdende democratieën. Hoe voel je je, gezien de escalerende politieke en sociale crisis in de Verenigde Staten – vooral de afgelopen weken – en probeer je dit allemaal te begrijpen?

Ik voel me het beste als ik samen met anderen probeer weerstand te bieden, al is het maar op kleine schaal. We zijn daar misschien niet in geslaagd, maar het was stimulerend om mensen om me heen te hebben die net zo sterk als ik overtuigd zijn van de bedreigingen voor de democratie en het maatschappelijk middenveld van ons land, en om al onze vaardigheden in te zetten om een ​​verschil te maken. Wanneer we in zulke tijden geïsoleerd zijn, voelen we ons veel slechter. Ik heb me het slechtst gevoeld wanneer ik me geïsoleerd voelde.

Mensen vragen me constant wat ik denk dat er gaat gebeuren met het tijdperk van Trump en wat er daarna komt. Ik zeg dan dat dit de goede tijden zijn vergeleken met wat erna komt: geniet ervan. Wat vertel je de mensen in je leven?

Ik vertel ze dat we nu een regering hebben, met Trump terug in het Witte Huis, die in wezen autoritair is, maar die opereert in een samenleving die nog steeds democratisch is. Ik vertel ze ook dat er realistische scenario's zijn waarin Trump in de publieke opinie zeer laag zakt en als een mislukte president wordt gezien. Als dit zou gebeuren, zou de greep van Trump en zijn MAGA-beweging op de Republikeinse Partij verslappen, en zouden ze de verkiezingen zo ernstig kunnen verliezen dat pogingen om ze te vervalsen of te stelen waarschijnlijk niet zullen slagen.

Dit scenario is zeker niet onvermijdelijk, maar Trumps afzondering van verstandig advies, zijn roekeloze behandeling van de economie en ander onverantwoordelijk gedrag zouden tot een dergelijke uitkomst kunnen leiden.

Blind optimisme is niet behulpzaam voor Amerikanen die de Amerikaanse democratie willen redden. Maar het is ook niet zo dat de democratie in ons land een verloren zaak is. Bovendien kan pessimisme verlammend werken. Het einde van de Amerikaanse democratie is onder Trump nog geen voldongen feit.

Hoe is Amerika vergelijkbaar met andere landen die de ineenstorting van hun democratie hebben meegemaakt? Waarin verschilt het?

Ik voltooide mijn boek in 2024. Het bevat een tabel die het 'draaiboek' van de aspirant-autocraten uitlegt – de doelwitten die ze op de korrel nemen [zoals] de pers, rechtbanken, oppositiepartijen, enz. – en geeft voorbeelden van de soorten acties die elk doelwit in verschillende landen wereldwijd heeft meegemaakt. Ik heb deze acties onderverdeeld in 'mildere' en 'strengere' acties of strategieën. Acties van Donald Trump en zijn regering tijdens zijn eerste termijn waren typerend voor het draaiboek, maar over het algemeen milder dan in verschillende andere landen. Wat de pers betreft, bijvoorbeeld, gingen sommige terugvallende regeringen verbaal tekeer tegen de pers, net als Trump. Anderen elders in de wereld sloten grote publicaties en keken zelfs de andere kant op bij de moord op journalisten.

Nu, medio 2025, lijken sommige acties van de Amerikaanse regering onder Trump zelfs extremer dan in andere afbrokkelende democratieën in de wereld.

Gezien hoe snel en ver de verschuiving naar autocratie onder de tweede regering van Trump is gegaan, begin ik termen als "democratische ineenstorting" te verkiezen boven "erosie" of "terugval". Die laatste termen suggereren een geleidelijk proces. Er is niets geleidelijks aan [de] autocratisering onder Trump II.

Zijn wetenschappers en commentatoren te laks geweest met de democratische terugval onder Trump? Wat vertellen de data en ander bewijs ons over de opkomst van autocratie en autoritair populisme en vormen van illiberalisme wereldwijd? Wat zijn de trends?

[Tijdens] de eerste Trump-regering hielden sommige wetenschappers en commentatoren vol dat het land veilig was voor autocratisering. Dit was in zekere zin begrijpelijk, gezien de bekende sluipschutterigheid waarmee democratische afvalligen vaak te werk gaan. (Alle sluipschutterigheid is verdwenen onder Trump II.) En het is ook zo dat – wederom, onder Trump I – wetenschappers en commentatoren soms somberdere voorspellingen deden dan wat er werkelijk gebeurde.

De gebeurtenissen van 6 januari 2021 zorgden voor meer duidelijkheid en – een tijdlang – consensus over het idee dat Trump op zijn minst volledig autocratisch was in zijn bedoelingen en drastische maatregelen zou nemen om die bedoelingen uit te voeren. Maar nadat hij zich kort van het toneel had teruggetrokken, ontstonden er discussies over de vraag of de Verenigde Staten waren teruggekeerd naar hun normale staat van democratie, of dat we een gevaarlijke kogel hadden ontweken en geluk hadden gehad door een verdere afglijding naar autocratie te voorkomen.

Wil je meer scherpe standpunten over politiek? Meld je dan aan voor onze gratis nieuwsbrief , Standing Room Only, geschreven door Amanda Marcotte, nu ook wekelijks te zien op YouTube of waar je ook je podcasts vandaan haalt .

De eerste acht maanden van Trump II hebben dat allemaal veranderd. Degenen die op feiten letten en opletten, zijn vrijwel unaniem doodsbang voor de toekomst van de Amerikaanse democratie. Er is veel onenigheid onder experts over hoe we de democratie in dit land weer kunnen opbouwen, maar er is weinig serieuze onenigheid over de huidige gevaarlijke situatie.

Trump is beschreven als degene die de Verenigde Staten in de greep van autocratische en autoritaire regimes zoals Rusland en Hongarije heeft gebracht. Trump en rechts in Amerika hebben hun pogingen om een ​​einde te maken aan de multiraciale, pluralistische democratie – en hun aanvallen op de burgermaatschappij – letterlijk gemodelleerd naar het Hongarije van [Viktor] Orbán.

Leiders die de democratie ondermijnen, komen wereldwijd in principe in twee ideologische smaken voor: rechtse etnonationalisten of linkse populisten. (Hoewel niet alle rechtse etnonationalisten of linkse populisten hun democratieën aanvallen als ze aan de macht komen.) De rechtse etnonationalistische afvalligen mobiliseren electorale steun voor zichzelf door allerlei minderheden te belasteren, met name diegenen met relatief weinig macht of electorale invloed. De verachte Ander is vaak de migrant of vluchteling, aan wie vele kwade bedoelingen en daden worden toegeschreven. Ze worden gezien als criminelen en verkrachters; ze willen je sociale voorzieningen afpakken; ze begrijpen "onze" manier van leven niet; ze eten de huisdieren van "echte" mensen op, enzovoort. En die belastering slaat over op binnenlandse minderheden: moslims in Modi's India en Orbáns Hongarije, bijvoorbeeld.

Een liberale tolerantie voor verschillen is in dergelijke situaties niet zinvol.

In een sprekend voorbeeld van hoe democratische systemen en de rechtsstaat een autocraat straffen, werd de voormalige Braziliaanse president Jair Bolsonaro onlangs veroordeeld tot 27 jaar gevangenisstraf voor zijn rol in een poging tot staatsgreep die werd geïnspireerd door 6 januari. Wat betekenen deze recente gebeurtenissen in Brazilië mogelijk voor het wereldwijde autocratische project?

In zekere zin vertegenwoordigt de zaak-Bolsonaro een herdemocratiserend pad voorwaarts voor landen die te maken hebben gehad met een terugval in de democratie. Bolsonaro zelf zal zich nooit meer kandidaat kunnen stellen voor een openbaar ambt [in Brazilië]. Het voorbeeld van deze dubbele verantwoordingsplicht kan andere Braziliaanse leiders afschrikken die zijn voorbeeld willen volgen.

Maar natuurlijk is niets ooit gemakkelijk. Brazilië, net als veel andere afbrokkelende democratieën, is extreem gepolariseerd. De vervolging van Bolsonaro en het schuldigverklaringsvonnis worden door de pro-Bolsonaro-partij geïnterpreteerd als bewijs van oneigenlijke manipulatie van het strafrecht om een ​​politieke tegenstander van de huidige regerende partij het zwijgen op te leggen. Deze interpretatie wordt verdedigd door internationale bondgenoten van de voormalige Braziliaanse president – ​​met name Donald Trump. Het doet er niet toe dat de vrij agressieve rechter in deze zaak, Alexandre de Moraes, banden heeft met een conservatieve politieke partij, niet met de Arbeiderspartij van president [ Luiz Inácio Lula da Silva] – en er is geen sprake van liefde tussen De Moraes en Lula.

Het ter verantwoording roepen van een voormalige autocratische leider zal waarschijnlijk altijd gepaard gaan met een afweging tussen het weghouden van die leider van de macht en het creëren van de indruk bij zijn achterban dat de andere kant zich niet inzet voor de democratie of de rechtsstaat.

Trump bewondert sterke mannen zoals Bolsonaro en de leiders van El Salvador en Argentinië. Er zijn wereldwijd veel "kleine Trumps". Bolsonaro en [de Argentijnse president Javier Milei] zijn ook door Republikeinen en conservatieven gehuldigd tijdens bijeenkomsten zoals de Conservative Political Action Conference. Waarom zijn deze autocratische allianties tussen Amerikaans rechts en hun buitenlandse tegenhangers zo belangrijk?

Autocratische leiders putten inspiratie en strategische ideeën uit elkaar. Trump heeft leiders zoals Bolsonaro en Nayib Bukele in El Salvador geïnspireerd. Maar de bewondering gaat ook de andere kant op: Trump heeft niet alleen inspiratie, maar ook strategisch advies van internationale autocraten gekregen.

Trumps poging tot een gerrymandering op nationaal niveau is precies wat Orbán in 2011 deed, waardoor zijn Fidesz-partij in 2014 niet veel zetels in het parlement verloor, ook al daalde het stemmenaandeel ten opzichte van 2010.

[Trump] schreef Vladimir Poetin het idee toe om af te stappen van stemmen per post. Trump zei dat Poetin hem had verteld dat eerlijke verkiezingen met deze stemmethode onmogelijk waren. De ironie van het inwinnen van advies bij de Russische dictator over het houden van vrije en eerlijke verkiezingen leek [hem] niet te deren.

Trump bezocht onlangs het Verenigd Koninkrijk. Trump zelf is impopulair in het VK, maar Trumpisme en andere vormen van rechts-autoritair populisme zijn dat niet. Kunt u de dynamiek daar toelichten?

Trumps tariefbeleid, zijn inconsistente steun aan Oekraïne, zijn vermeende voorkeur voor Rusland en zijn terugdraaiing van het klimaatbeleid zijn allemaal impopulair in het Verenigd Koninkrijk.

[Hij] is populairder aan de Britse rechterzijde dan aan de linkerzijde. Leiders en kiezers van de Conservatieve Partij zijn positiever over hem, vooral die van de "Brexit", de anti-immigratievleugel van de partij. Trump is nog populairder onder aanhangers van de Reform Party, de politieke partij van Nigel Farage, een van de belangrijkste voorstanders van de Brexit [en een] tegenstander van migranten in het VK…

Interne conflicten binnen extreemrechts in Groot-Brittannië zouden de weg van de Reform Party naar de overwinning bij de Britse nationale verkiezingen, die uiterlijk medio 2029 moeten plaatsvinden, in de weg kunnen staan. Hoewel er in de tussentijd veel kan gebeuren, zijn de prestaties van de huidige Labour-regering, onder premier Keir Starmer, matig. De Conservatieven werden in 2024, na 14 jaar aan de macht, overtuigend weggestemd en missen momenteel sterke steun onder de bevolking. De Reform Party staat in veel peilingen aan de leiding. De overwinning zou een leiderschap aan de macht brengen dat veel beleidsoriëntaties en een onzekere toewijding aan de democratie deelt, net als haar bondgenoten in de MAGA GOP.