‘Onder de vleugel’ broeit brede onvrede. ‘KLM behandelt vliegers als waardevolle <b>assets,</b> het grondpersoneel als kostenpost’

Eerst drie. Daarna vijf. En op het laatst tien KLM’ers staan in een halve cirkel om de verslaggever. Ze werken op het platform, bij de tankdienst, in de bagagekelders, bij de incheck-balies en aan de gates.

De een na de ander vertelt over het werk bij de luchtvaartmaatschappij. Over hun frustraties, groot en klein. Waarom ze al voor de derde keer staken – hoewel KLM’ers zelden het werk neerleggen.

Ze beschrijven de toegenomen werkdruk, hoe ze meer moeten doen met minder mensen, hoe passagiers agressiever zijn dan vroeger, de al jaren haperende omroepinstallaties op Schiphol, het onbegrip van het management, en de voordeeltjes die de piloten wel krijgen en zij niet.

Het is woensdag, eind van de ochtend. De derde staking van het grondpersoneel, de derde woensdag op rij, voor een betere cao bij KLM – zes uur lang dit keer, van 6.00 uur tot 12.00 uur – loopt ten einde. De zon schijnt op The Square, het pleintje tussen de kantoren op Schiphol naast het Hilton, aan het einde van de lange gang die naar de parkeergarages loopt.

Paarse en rode vlaggen wapperen in de wind, CNV-paars en FNV-rood. De vakbonden strijden voor een betere cao voor veertienduizend grondmedewerkers van de Nederlandse luchtvaartmaatschappij. FNV en CNV samen – dat zie je in lang niet alle sectoren. Het is een zeldzaam voorbeeld van eendracht die elders op de werkvloer van KLM ver te zoeken lijkt.

Bijna een jaar

Bij de luchtvaartmaatschappij speelt al bijna een jaar een conflict over een nieuwe cao. In oktober 2024 was het eerste overleg tussen bonden en directie, daarna volgden nog 21 bijeenkomsten. Nog altijd zijn er geen cao’s voor de drie domeinen binnen KLM: cockpit (piloten), cabine (stewardessen en stewards) en grond (platform, bagage, check-in, kantoor, technici, automatisering).

De strijd bij KLM verhardt. Vrijdag diende een kort geding van de directie om een nieuwe staking van het grondpersoneel – gepland voor woensdag 1 oktober, 6.00-14.00 uur – te verbieden. Na afloop liet de kortgedingrechter in Haarlem weten maandag een uitspraak te doen. Voor de zomer werden twee stakingen van 24 uur verboden; zo’n lange staking zou de openbare orde in gevaar brengen.

Vrijdag werd ook bekend dat de VNC, de bond voor cabinepersoneel, uit het cao-overleg is gestapt.

KLM sloot weliswaar al een principe-akkoord met drie kleine bonden van (vooral) technici en kantoorpersoneel, maar die moeten dit nog voorleggen aan hun leden. Ook de vrachtvliegers van KLM Cargo, voorheen MartinAir, hebben nog steeds geen cao. In augustus hielden zij een aantal werkonderbrekingen. Namens hen onderhandelt vakbond AVV.

KLM boven de vleugel (cockpit en cabine) en onder de vleugel zijn eigenlijk twee aparte bedrijven

Jean-Marc Asso oud-grondsteward KLM

Het cao-conflict komt op een voor het bedrijf bijzonder slecht moment. KLM boekt teleurstellende resultaten, de kosten zijn hoog. In de eerste helft van 2025 was de omzet weliswaar hoger (+5,7 procent, 6,3 miljard euro) maar het bruto resultaat bleef negatief (-2 miljoen).

Daarbij ligt de maatschappij van alle kanten onder vuur. Vanuit het hoofdkantoor in Parijs, aan wie KLM een fors hogere marge heeft beloofd dan het nu haalt (3,3 procent moet binnen enkele jaren 6 tot 8 procent worden). Vanuit Den Haag, dat KLM treft met een hogere vliegbelasting, krimp van Schiphol en ander ‘anti-luchtvaartbeleid’, zoals de luchtvaartmaatschappij het noemt. En vanuit bijvoorbeeld Istanbul en Dubai waar passagiers goedkoper overstappen dan via de KLM-hub in Amsterdam. Dat raakt het verdienmodel van de Nederlandse maatschappij.

Stress

Tel daarbij op de geopolitieke spanningen die KLM beletten onder meer via Rusland naar Azië te vliegen – de kortst mogelijke route –, alsmede het tekort aan reserve-onderdelen en (technisch) personeel en je kunt je de stress voorstellen die zal heersen in KLM’s bestuurskamer.

Hoe langer de strijd tussen directie en vakbonden aanhoudt, hoe meer kwaad die doet. Voor KLM, dat dit jaar naar schatting 30 miljoen euro schade heeft geleden door de drie stakingen (misgelopen inkomsten, compensatie voor reizigers). Voor passagiers, die al drie keer te maken kregen met tientallen geannuleerde vluchten. En voor het personeel dat nog sterker verdeeld raakt dan voorheen.

Actievoerders voor een betere cao voor het grondpersoneel van KLM tijdens hun werkonderbreking afgelopen woensdag.

Nu kende KLM altijd al een onderscheid tussen medewerkers ‘boven de vleugel’ (cockpit en cabine) en ‘onder de vleugel’. „Eigenlijk zijn het twee aparte bedrijven”, zegt Jean-Marc Asso (67). Hij werkte meer dan veertig jaar in passenger handling, is net met pensioen en kwam naar de staking om z’n oud-collega’s te steunen. „KLM behandelt vliegers, cabinepersoneel en technici als waardevolle assets, belangrijke medewerkers. Het grondpersoneel daarentegen voelt zich tweederangsmedewerkers. Uitsluitend behandeld als kostenpost.”

Tijdens de staking woensdag, in de kring van KLM’ers, merk je de spanning binnen het bedrijf. Wie wil met zijn of haar naam in NRC? On the record vertellen waarom hij of zij staakt? Het blijft stil.

Wie praat vliegt er als eerste uit, is de vrees. Ontslagen zijn actueel. Bij KLM loopt sinds een jaar het programma Back-on-track. Die operatie moet 450 miljoen euro per jaar besparen, onder meer door 250 arbeidsplaatsen te schrappen op ondersteunende afdelingen (kantoor, automatisering). Van elke werknemer moet de arbeidsproductiviteit bovendien 5 procent omhoog, wil KLM.

Het liefst zou KLM je vijf dagen per week laten werken, vertellen de stakers woensdag, ook al heb je een contract voor bijvoorbeeld drie dagen. Je uren verspreiden over de hele werkweek, bij voorkeur zelfs een paar uurtjes ’s ochtends en een paar uurtjes (veel) later op de dag, om zo de piekmomenten op te vangen. FNV en CNV zijn fel tegen deze handelwijze.

Een medewerker die al vele jaren werkt in de grondafhandeling (naam bij de redactie bekend) vertelt hoe hij een vrijpostige opmerking maakte over loonsverhoging tijdens een bezoek van Marjan Rintel, president-directeur van KLM, aan zijn afdeling. Niet veel later kreeg hij het verzoek ‘even boven te komen’, bij de directie op het hoofdkantoor. Intimidatie, zegt hij. Hij seinde de vakbond in en ging niet.

Meerdere KLM’ers vertellen dat zij te horen krijgen „dat ze maar een andere baan moeten zoeken” als ze blijven klagen over hun werk. Uit een enquête van vakbond FNV dit voorjaar bleek dat bijna een op de vijf KLM-medewerkers dat overweegt. Terwijl juist het personeelstekort bij de grondafhandeling enkele jaren geleden chaos veroorzaakte op Schiphol.

Viswijf

Jacqueline de Haas (57) en Diane van der Meer (54) willen wel met hun naam in NRC. Zij staakten woensdag zelfs in hun blauwe uniform, wat zeer tegen de wens van de bedrijfsleiding is. De Haas werkt zeventien jaar bij het bedrijf, Van der Meer zesentwintig jaar. Beiden zijn gate-agents, zij controleren onder meer de paspoorten en boardingpassen voordat passagiers aan boord gaan en helpen mensen die hun vlucht hebben gemist.

De Haas vertelt hoe het werk zwaarder is geworden dan vroeger. „Wij hebben meer en meer last van agressieve passagiers. Laatst moest ik iemand omboeken en een hotelovernachting regelen. Boos bleef de man mij filmen met z’n telefoon. Ik stond erop dat hij de opname zou wissen maar dat weigerde hij. Beveiliging gebeld, duurde eindeloos voordat die kwam. Wij staan dagelijks vol in de vuurlinie. En dan steekt het als je merkt dat de waardering van de directie uitblijft in een nieuwe cao.”

Of neem de werkomstandigheden op hun deel van de luchthaven. „Op Schiphol is zó-véél kapot”, zegt Diane van der Meer. „Al jaren klagen wij over kapotte omroepinstallaties. Dat moet je dan melden van je leidinggevende, maar er gebeurt vervolgens niets. Moet je weer als een viswijf staan schreeuwen met een mededeling voor de passagiers.”

De Haas en Van der Meer benadrukken dat zij niet primair staken om meer loon. En dat zeggen meer KLM’ers tijdens de staking. Ze willen vooral dat hun arbeidsomstandigheden verbeteren, dat iets wordt gedaan aan de ongezonde werkomgeving, ook op het platform bij de vliegtuigen waar medewerkers nog steeds te veel schadelijke kerosinedampen inademen. En ze willen dat alle werknemers – van vliegers tot bagagemedewerkers – gelijk worden behandeld.

Vraag je door over het laatste dan hoor je de ene na de andere anekdote over de speciale regelingen voor personeel ‘boven de vleugel’. Zo kent KLM de IPB-regeling, Indien Plaats Beschikbaar. Een werknemer mag gratis een familielid meenemen op een vlucht als er plek is aan boord. Iedereen die twintig jaar of langer in dienst is heeft eens in de zoveel tijd recht op een IPB-trip (in economy). Voor de piloten geldt dat je niet twintig maar slechts vijf jaar bij KLM moet werken om voor IPB in aanmerking te komen. Kinderen van medewerkers mogen mee tot hun achttiende levensjaar. Voor kinderen van vliegers is de regeling onlangs opgerekt, tot 24 jaar.

Zulke voorbeelden hebben veel kwaad bloed gezet binnen KLM, zegt John van Dorland, cao-onderhandelaar van FNV. „Wij hoeven mensen niet boos te maken”, zegt hij. „Zij zijn al boos. De woede is groot.”

Vroeger, zegt Van Dorland, staakten bij KLM vooral de platformmedewerkers. „Je zag bijna geen ‘blauw’”, zegt hij verwijzend naar de uniformen van balie- en gate-medewerkers. „Nu wel. Dat zegt veel over de brede onvrede in het bedrijf.”

Principe-akkoord met vliegers

De druppel, zeggen veel KLM’ers woensdag tijdens de staking, was het principe-akkoord dat de luchtvaartmaatschappij en de Vereniging van Nederlandse Verkeersvliegers (VNV) begin augustus sloten. Zij spraken onder meer af dat de piloten zomer volgend jaar één dag extra werken per maand. Zo kan KLM meer dan 10.000 extra vluchten uitvoeren.

De piloten doen dat niet voor niets. Tijdens die zomermaanden gaat hun brutomaandsalaris omhoog met 9,4 procent. De pilotenvakbond VNV moet het akkoord nog wel voorleggen aan de leden.

„Door deze afspraken kunnen we meer vliegen en dat is een van de speerpunten van het Back-on-track-programma om weer financieel gezond te worden”, aldus Miriam Kartman, directeur personeelszaken in een persverklaring in augustus.

Ook heeft de VNV afgesproken dat de vliegers er automatisch net zo veel loon bij krijgen als de andere domeinen (grond en cabine) wanneer die een verhoging afspreken in de nieuwe cao. Zo staken wij ook voor de vliegers, zeggen de stakers woensdag gefrustreerd en halen wij voor hen de hete kastanjes uit het vuur.