De verbijstering in Europa is groot, nu men opnieuw buitenspel staat inzake Oekraïne. Hoe lieten de politici zich verrassen?

Heel hoog hadden de Europese leiders niet ingezet. Aan de vooravond van het topoverleg tussen Donald Trump en Vladimir Poetin in Alaska hadden ze één concreet verzoek: laat Oekraïne ook meepraten. Op een eigen uitnodiging rekenden de Europeanen al niet meer.

Ook dat was te hoog gegrepen. Trump en Poetin maken er vrijdag vrijwel zeker een onderonsje met zijn tweeën van. Het wordt het eerste treffen van een Amerikaanse president met de Russische president sinds Rusland in 2022 Oekraïne binnenviel. Zelf deed Trump, normaal nooit vies van een superlatief hier of overdrijving daar, alsof er weinig aan de hand is. Het wordt slechts een „aftastgesprek”, zei hij, bedoeld om te zien of Poetin serieus bereid is de oorlog te beëindigen.

„Ik denk dat het goed zal gaan”, zei Trump op maandag nonchalant. „Maar het zou slecht kunnen gaan.” Toch was hij het zelf die de verwachtingen de afgelopen dagen opblies, en daarmee de onrust in Kyiv en de EU allesbehalve wegnam. Want voor Trump staat één ding nu al vast: Oekraïne zal een deel van zijn door Rusland bezette gebieden voorgoed moeten opgeven.

Geschrokken of niet, voor de Oekraïense president Volodymyr Zelensky en Europa resteert een rol aan de zijlijn. Woensdag bellen Zelensky en een groep leiders van Europese landen – Duitsland, Finland, Frankrijk, Italië, Polen en het Verenigd Koninkrijk, aangevuld met de voorzitters van de Europese Commissie en de Europese Raad en NAVO-chef Mark Rutte – eerst met elkaar, en vervolgens met Trump. Een directere vorm van invloed krijgt Europa niet.

Trump-optimisme

Het is niet de eerste keer dat het Witte Huis laat merken dat het weinig zin heeft in diplomatieke bemoeienis van de Europeanen. Die weigeren immers mee te gaan in Trumps analyse dat Zelensky de oorlog over zichzelf heeft afgeroepen. En ze blijven in hun verklaringen onwrikbaar vasthouden aan de „territoriale integriteit” van Oekraïne – lees: geen vierkante kilometer aan gebied opgeven. En toch: de verbijstering in Europa is groot, nu men opnieuw buitenspel staat.

Deels hebben de Europese politici zich laten verrassen. Sommigen raakten deze zomer bevangen door een nieuwe golf van Trump-optimisme: gunstige uitspraken van de Amerikaanse president met enthousiasme omarmen als bewijs van een nieuwe koers, negatieve berichten negeren. En gunstig nieuws was er de afgelopen weken volop in Trumps houding over Oekraïne.

Lees ook

Lees ook: Van dreigen met sancties naar topoverleg: Trumps houding richting Poetin lijkt weer volledig omgeslagen

Sinds kort staat de president weer toe dat Amerikaanse wapens naar het land worden verscheept (al betalen niet langer de Amerikanen, maar de Europese landen nu de rekening). India wordt door hem gestraft voor het importeren van Russische olie. En er kwam zelfs een ultimatum: als Poetin op 8 augustus nog niet gestopt zou zijn met vechten, volgden er sancties.

Die gevechtspauze kwam er niet. In plaats daarvan komt er nu het topoverleg tussen Trump en Poetin, op verzoek van het Kremlin wordt dat een tweegesprek. Pogingen van Europese leiders om de gastenlijst uit te breiden liepen op niets uit. De Duitse Bondskanselier Friedrich Merz zou er zondag nog eens op hebben aangedrongen bij Trump. Zonder resultaat. Dezelfde dag bombardeerde Rusland een drukbezocht busstation in de Oekraïense stad Zaporizja.

Washington-route

Maar de afwezigheid van de Europeanen is geen tactische misser die met een eerder belletje te voorkomen was. Het is een weerslag van de krachtsverhoudingen van het moment, zegt Alberto Alemanno, hoogleraar Europees recht in Parijs. „Wat we straks zien in Alaska, symboliseert de ongelijke machtsverdeling tussen de VS en Europa. De VS proberen hun wil op te leggen, Europa blijft buiten beeld. De Europese politici zijn alleen maar reactief, niet proactief.”

Vergelijk het met de handelsoorlog, zegt Alemanno. De EU wendde twee weken geleden een verdere escalatie van de handelsruzie met Trump af door genoegen te nemen met Amerikaanse importheffingen van 15 procent en de belofte honderden miljarden in de VS te gaan investeren, al laten de details van de deal nog altijd op zich wachten.

Wat we straks zien in Alaska, symboliseert de ongelijke machtsverdeling tussen de VS en Europa

„Daar had de EU zijn sterkste wapen kunnen inzetten: toegang tot de gigantische Europese markt. De EU had kunnen terugslaan toen Trump met zijn eerste heffingen kwam, zoals Canada of China deden. Maar er werd te veel geaarzeld, er was te veel verdeeldheid en er kwam nooit een gezamenlijke visie”, aldus Alemanno. „Natuurlijk word je dan niet serieus genomen.”

Ook in de discussie over de toekomst van Oekraïne is Europa, kijkend naar de harde feiten, wel degelijk een factor van belang. Begin dit jaar besloot de VS geen geld meer te steken in het steunen van Oekraïne, zowel militair als humanitair. Dat gat is in de daaropvolgende maanden volledig opgevuld door extra bijdragen van Europese landen, zo bleek onlangs uit cijfers van het Duitse Kiel Institute for the World Economy.

Gezamenlijke visie

Maar diezelfde cijfers laten zien hoe moeilijk het is te spreken van een gezamenlijke Europese visie. De extra bijdragen kwamen grotendeels uit Scandinavië en het VK. Italië, Spanje en Frankrijk en in mindere mate ook Duitsland bleven achter. Een vredesakkoord wordt moeilijk uitvoerbaar zonder instemming van de EU, al was het maar vanwege de forse wapensteun die nu naar Oekraïne gaat. Maar Trump zal zich ongetwijfeld afvragen hoeveel bereidheid er in de EU zal zijn om daadwerkelijk tegen hem in te gaan als hij het op een akkoordje gooit met Poetin.

Andersom kunnen de Europeanen vooralsnog niets afdwingen zónder Trump. Een video-overleg waarin de Europese leiders hun wensen aan de Amerikaanse president kunnen meegeven, voordat hij naar Alaska afreist, past naadloos bij die werkelijkheid. De route naar macht en invloed voor Europa op het wereldtoneel loopt via Washington.

Lees ook

Lees ook: Koehandel in Alaska tussen Trump en Poetin zonder Oekraïne is onaanvaardbaar