Wereldleiders hebben al lang geleerd dat je Trump niet onnodig moet corrigeren

Toen Donald Trump in 2018 de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties toesprak, werd er gelachen om zijn snoeverij. Mijn regering, zei Trump toen, heeft meer gepresteerd dan alle andere Amerikaanse regeringen. De zelffelicitatie was zó ongewoon dat zelfs het gedisciplineerde gezelschap van diplomaten en regeringsleiders het gebruikelijke decorum liet varen.

Deze week bleef het stil toen Trump de Verenigde Staten in diezelfde VN aanprees als „the hottest country on earth”. Alles went, ook Trump.

De zaal gaf ook geen krimp toen hij vervolgens de VN, de VN-klimaatdoelen en het VN-Vluchtelingenrecht kraakte. En niemand liep boos weg toen Trump frontaal de aanval opende op Europese leiders die met migratie en duurzame energie hun landen in de vernieling draaien.

Kastijding, weten de bondgenoten inmiddels, hoort ook bij de omgang met Trump. EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zei later gedecideerd dat Europa gewoon doorgaat met duurzame energie, omdat het goedkoop is, goed voor het klimaat en goed voor Europa’s onafhankelijkheid.

En leiders hebben al lang geleerd dat je de man niet onnodig moet corrigeren. Trump liet zich er in zijn toespraak op voorstaan dat hij in zeven maanden zeven oorlogen had beëindigd, hetgeen simpelweg niet juist is. VN-chef António Guterres prees hem aansluitend om zijn inspanningen ten behoeve van vrede.

Xi reageert in videoboodschap

De week van de VN werd onwillekeurig ook de week van Trump - al was het maar omdat Xi Jinping, leider van die andere grootmacht, verstek liet gaan. Xi stuurde daags na Trumps toespraak wel een videoboodschap naar een VN-vergadering waarin hij de Chinese klimaatdoelstelling toelichtte. Hij onderstreepte zo subtiel het verschil met Trump die klimaatverandering „bedrog” noemde, al waren klimaatactivisten teleurgesteld in de doelen die Xi aankondigde.

Trumps eerste VN-optreden na zijn herverkiezing werd met spanning tegemoetgezien omdat niet duidelijk is wat de VS, belangrijkste geldschieter, precies met de VN van plan zijn. Veel houvast bood hij nog niet.

In zijn toespraak was hij laatdunkend over de VN, maar even later zag hij weer kansen. „De Verenigde Staten staan 100 procent achter de VN”, zei hij tegen Guterres. „Ik denk dat het potentieel van de VN ongelooflijk is, ongelófelijk.” De veelgeplaagde VN-baas nam de woorden glimlachend in ontvangst, ook al is zijn organisatie in financiële nood omdat Trump het mes zet in de contributie.

Tegenwoordig kijkt ook niemand meer op van Trumps tegenstrijdigheden, al maakte hij het met Brazilië wel heel bont. Hij haalde in zijn toespraak hard uit naar dat land, maar vertelde óók dat hij de Braziliaanse president Lula net achter de schermen had ontmoet, dat ze elkaar hadden omhelsd en dat ze komende week een afspraak hebben. Ik vond hem aardig, zei Trump en, zei hij: ik doe alleen maar zaken met mensen die ik aardig vind.

Het formele deel van de VN-week is in essentie één toespraken-marathon, van de ochtend tot de avond, een week lang. De ene leider na de andere onderstreepte het belang van de organisatie. De Finse president Alexander Stubb legde in een nuchter college nog eens uit dat kleine landen niet goed zonder de VN kunnen.

„Buitenlands beleid gaat over drie zaken: waarden, belangen en macht. Ik kom uit een vrij klein land en onze gereedschapskist bestaat vooral uit waarden en belangen. Macht […] is een luxe voor grotere spelers. Kleine landen hebben alleen macht als ze samenwerken. Slimme diplomatie geeft kleine spelers tenminste een beetje invloed.”

Het is verontrustend dat de ene na de andere leider het belang van de VN bezingt. Maar iedereen ziet: de wereld is in beweging en de vraag is of de VN op tijd meebewegen.

Vijf tot tien jaar onzekerheid

De VN, dit jaar tachtig geworden, zijn een afspiegeling van de wereldorde die de overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog in elkaar hebben gezet. Maar die orde is verdwenen en het is nog niet duidelijk wat ervoor in de plaats komt. Stubb zei te verwachten dat dat zeker nog vijf tot tien jaar zal duren.

De oude, door de VS gedomineerde wereld heeft plaatsgemaakt voor een wereld met meerdere machtscentra. Kleine landen proberen nu heel pragmatisch contact met alle machtscentra aan te knopen.

Tegelijk verschuift de macht in de wereld van het Westen naar het Oosten en Zuiden. Om recht te doen aan die verschuiving moet de VN-Veiligheidsraad uitgebreid worden – ook dat is een VN-evergreen die deze week weer vaak te horen was. Nigeria eiste een Veiligheidsraadzetel op voor zichzelf. Sierra Leone brak een lans voor een Afrikaanse zetel.

Ook al is niet duidelijk hoe het met de VN verder moet, het is nog steeds een podium waar landen zich graag laten zien. Bijzonder was het debuut van Syrische leider Ahmed al-Sharaa, het eerste optreden van een Syrische president in bijna zestig jaar. Persbureaus meldden dat honderden Syriërs de toespraak op grote schermen in verschillende grote steden volgden. „Syrië neemt zijn rechtmatige plaats in de wereldgemeenschap weer in”, zei al-Sharaa, die eind vorig jaar het regime van Bashar al-Assad omver wierp.

Het dramatische hoogtepunt was ongetwijfeld het optreden van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, die een reputatie heeft opgebouwd met snoeiharde VN-toespraken en ook dit jaar niet teleurstelde. Hij haalde vrijdag, uiteraard, hard uit naar Hamas en hij had luidsprekers in Gaza laten opstellen zodat hij vanuit New York de twintig nog levende gijzelaars direct kon toespreken.

Netanyahu ontkende in alle toonaarden dat Israël zich schuldig maakt aan genocide. Hij rekende ook af met landen als het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk die de VN-week hadden ingeluid met de erkenning van Palestina als staat. Hij noemde de tweestatenoplossing „complete gekte, het is krankzinnig, we gaan het niet doen”. Volgens een telling van de Washington Post verlieten meer dan honderd diplomaten uit ruim vijftig landen demonstratief de zaal toen Netanyahu het woord nam.

De honderden regeringsleiders en ministers vliegen niet elk jaar naar New York om braaf naar elkaars toespraken te luisteren. Het luisteren laten ze over aan de diplomaten. Zelf gebruiken ze hun week om elkaar te ontmoeten in wandelgangen, hotels of ambassades.

Het waren de VS die dit jaar in dát deel van de VN-week zorgden voor enige opwinding door met veel landen te praten over een plan voor de toekomst van Gaza. Trump, die maandag Netanyahu op bezoek krijgt, claimde vrijdagmiddag zelfs dat een afspraak over een staakt-het-vuren zo goed als rond is. Daarna vertrok hij naar een golftoernooi.