Wojna kulturowa w klasie: edukacja jako pole bitwy politycznej w Ameryce Łacińskiej

W ostatniej dekadzie edukacja stała się nowym frontem polaryzacji politycznej w Ameryce Łacińskiej. Kwestie takie jak włączenie ideologii gender , podejście do niedawnej historii i sposób nauczania praw człowieka sprawiły, że programy nauczania w szkołach stały się miejscem intensywnych debat między rządami, partiami politycznymi i organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

To, co kiedyś wydawało się czysto pedagogiczną kwestią, jest teraz kluczowym instrumentem dla konserwatywnych i postępowych grup, które chcą kształtować wizję społeczeństwa z klasy. W krajach takich jak Meksyk, Brazylia i Argentyna podręczniki , programy obywatelskie i treści dotyczące różnorodności były przedmiotem kampanii domagających się ich modyfikacji lub wyeliminowania.

W Meksyku kontrowersje wybuchły w 2023 r., gdy rząd federalny wprowadził nową edycję bezpłatnych podręczników , które zawierały tematy dotyczące inkluzywności, różnorodności seksualnej i krytyki neoliberalnego modelu ekonomicznego. Sektory konserwatywne, stowarzyszenia rodzicielskie i partie opozycyjne potępiły książki jako narzędzia indoktrynacji i promowały „ideologię gender”.

Organizacje takie jak National Union of Parents złożyły nakazy wstrzymania ich dystrybucji w kilku stanach. Na szczeblu lokalnym gubernatorzy opozycji nakazali, aby książki nie były dystrybuowane, a nawet usuwane ze szkół. Tymczasem związki zawodowe nauczycieli i grupy postępowe broniły treści jako koniecznej aktualizacji, aby odzwierciedlić społeczną rzeczywistość kraju.

W Brazylii ruch Escola Sem Partido (Szkoła bez partii) jest jednym z głównych motorów napędowych tzw. „wojny kulturowej”. Został założony w połowie lat 2000. w celu potępienia rzekomych praktyk indoktrynacji ideologicznej stosowanych przez nauczycieli, zwłaszcza w kwestiach związanych z polityką, płcią i seksualnością.

Podczas rządów Jaira Bolsonaro projekt otrzymał oficjalne wsparcie, promując ustawy zakazujące wszelkich demonstracji politycznych w klasach i wymagające od nauczycieli zachowania „neutralności”. Chociaż ustawy nie zostały przyjęte na szczeblu federalnym, wpłynęły na lokalne debaty i wygenerowały atmosferę nieufności wobec nauczycieli.

W Argentynie dyskusje na temat tego, jak nauczać najnowszej historii, zwłaszcza dyktatury wojskowej (1976-1983), stały się również źródłem sporu politycznego. Sektory konserwatywne twierdzą, że obecne treści przedstawiają stronniczy pogląd i podsycają nienawiść do sił zbrojnych, podczas gdy obrońcy praw człowieka domagają się krytycznej perspektywy, która podkreśla naruszenia popełnione podczas terroryzmu państwowego.

W 2024 r. zmiana rządu w kilku prowincjach spowodowała próby rewizji materiałów z zakresu historii i wiedzy o społeczeństwie, co wywołało protesty takich organizacji, jak Babcie z Plaza de Mayo i związki zawodowe nauczycieli, które uznały te środki za krok wstecz w budowaniu demokratycznej pamięci.

Centralnym pytaniem w tej walce kulturowej jest to, kto ma prawo decydować, jakie treści powinny być nauczane w szkołach publicznych. Dla niektórych państwo powinno odzwierciedlać wartości większości, podczas gdy dla innych edukacja powinna promować różnorodność, inkluzywność i myślenie krytyczne.

Eksperci w dziedzinie pedagogiki i praw człowieka, tacy jak Claudia Romero z Uniwersytetu Torcuato Di Tella, wskazują, że zagrożeniem związanym z przekształceniem systemu edukacji w arenę nieustannych sporów politycznych jest delegitymizacja szkoły jako przestrzeni wspólnej nauki i pogłębienie się polaryzacji społecznej.

To zjawisko nie jest unikalne dla tego regionu. Kraje takie jak Stany Zjednoczone, Węgry i Polska doświadczają podobnych procesów, w których program nauczania jest przedmiotem sporów, które mają na celu wpłynięcie na tożsamość kulturową i polityczną nowych pokoleń.

Jednakże w Ameryce Łacińskiej kruchość instytucji i nierówności w dostępie do edukacji pogłębiają skutki tych sporów: każdy cykl rządowy może narzucać własną wersję historii, nauki czy wartości, co utrudnia budowanie długoterminowego konsensusu społecznego.

W obliczu takiego scenariusza organizacje takie jak UNESCO oraz eksperci w dziedzinie polityki edukacyjnej postulują konieczność wypracowania podstawowych porozumień dotyczących podstawowych treści i zapewnienia udziału nauczycieli, rodziców i specjalistów w celu ograniczenia politycznej manipulacji systemem edukacji.

W kontekście rosnącej polaryzacji wyzwaniem będzie utrzymanie edukacji jako przestrzeni wszechstronnego rozwoju uczniów, a nie narzędzia konfrontacji ideologicznej, przy jednoczesnym zapewnieniu, że treść nauczania promuje szacunek, różnorodność i krytyczne myślenie – filary każdego demokratycznego społeczeństwa.