En iyi James Bond ve Mortadelo alıntıları konusunda hukuki anlaşmazlıklar

Majestelerinin hizmetindeki en ünlü casus James Bond , bu yıl en sıra dışı görevlerinden bazılarında yer aldı. Mayıs ayında, ihale lisansına sahip Avusturyalı milyoner Josef Kleindienst, ikonik 007'nin alametifarikası ve ölümsüz ifadelerinden bazıları olan "Bond, James Bond" için bir savaş başlattı ve 2021'den beri bir filminin yayınlanmaması nedeniyle kullanımdan kalktığını iddia etti. Dahası, Amazon ünlü ajanın serisinin haklarını satın aldı ve beyaz perdeye muzaffer bir dönüş yapmaya hazırlanıyor. Ve tek bir baba olmasına rağmen (Bond'un babası Ian Fleming), altın yumurtlayan tavuğu sömürmek isteyenler arasındaki her türlü hukuki anlaşmazlıkta genellikle yıldızı olan kurgusal karakterler rol alır.

Bond evrenindeki son çatışmaların ardından şu soru ortaya çıkıyor: Bu kağıt ve mürekkep kahramanlarının gerçek sahibi kim? Yasa, karakterin onu yaratan kişiye, ister romancı, ister senarist veya karikatürist olsun, ait olduğunu belirtiyor. Yaratılan kişi, ilk andan itibaren ebeveynlerine çocuğun babalığını ve bununla birlikte adı, varlığı ve ekonomik sömürüsü üzerinde geniş bir yelpazede hak tanıyor. Tescil, bir kanıt kalkanı olarak faydalı olsa da zorunlu değil. Hatta Elzaburu'nun kıdemli avukatı Inés de Casas, "fikri mülkiyet siciline tescil isteğe bağlı" diye açıklıyor.

Ancak, bir eserin ekonomik kullanımının , lisanslama ve yayın sözleşmeleri veya görsel-işitsel uyarlamalar yoluyla bile süresiz olarak devredilmesine olanak tanıyan birden fazla yasal formül mevcuttur. Bununla birlikte, yazar, devredilemez bir hak olduğu için eserinin manevi yazarlığını her zaman elinde tutar. Dolayısıyla, yayıncılar ve yapımcılar, fikri mülkiyete ve karakterlerin özüne saygı göstermelidir. Bir anlaşmazlık çıktığında, adalet karar verir. 2003 yılında Barselona İl Mahkemesi, Ediciones Zeta'nın, kahramanı Lara Croft'un erotikleştirilmiş bir versiyonunu Interviú dergisinde yayınlayarak manevi haklarını ihlal ettiği gerekçesiyle Tomb Rider video oyununun sahibine 60.000 € ödemesine karar vermişti.

Bu kurgusal karakterlerin, doğdukları andan itibaren yaratıcılarının sıkı kontrolünden kaçtığı durumlar da vardır. Balder'in ortağı Óscar García'nın açıkladığı gibi, "yazar, karakteri bir yayıncı veya şirketle yaptığı bir sözleşme kapsamında yaratırsa, mülkiyet hakları genellikle otomatik olarak o kuruluşa devredilir." Yani, bir senarist bir yayıncı için bir çizgi roman serisi için bir karakter yaratırsa, bunu ticari olarak kullanan genellikle yayıncı olur. Uzman, sözleşmesel sessizliklerin, tıpkı 1980'lerde Mortadelo ve Filemón'un yaratıcıları arasında yaşanan anlaşmazlık gibi, yaratıcılar ve yayıncılar arasında çatışmalara zemin hazırladığını vurguluyor.

Francisco Ibáñez, 1985'te Bruguera'dan ayrıldıktan sonra, TIA'nın (Hava-Yer Araştırma Teknisyenleri) efsanevi ajanları Mortadelo ve Filemón'un hakları için mücadele etti. Bu beceriksiz casusların çılgın maceralarını neredeyse otuz yıldır kamuoyuna duyuran yayıncı, çizgi filmlerini diğer sanatçılarla birlikte yayınlamaya devam etti. Bu arada Ibáñez, karakterlerini takma ad altında hayatta tutmak için Yo y Yo dergisini kurdu (sadece altı sayı yayınlandı), çünkü isimler yayıncının kullanımına açıktı. 1991'de, yasal bir değişiklik sayesinde, karakterlerin kontrolünü yeniden ele geçirmeyi başardı.

Ayrıntıların önemi

Bu anlaşmazlık, sözleşmelerin en başından itibaren ayrıntılı olarak açıklanması gerektiğini vurguluyor. García, "Mülkiyet, izin verilen kullanımlar veya gelecekteki uyarlamalara ilişkin haklar konusunda net hükümlerin olmaması, genellikle yazarın aleyhine yorumlanan yasal boşluklar bırakıyor," diye belirtiyor. Bu boşluklar, "Ibáñez örneğinde olduğu gibi, karakterlerin yaratıcıya orantılı bir tazminat ödenmeden süresiz olarak kullanılmasından, ortak yazarlık ve film hakları konusundaki anlaşmazlıklara kadar her şeye olanak sağlıyor," diye ekliyor.

Kanun bazı boşlukları dolduruyor. Örneğin, devir sözleşmesinde eserin kullanım süresi veya pazarları belirtilmediğinde, "Fikri Mülkiyet Kanunu'nun 43. maddesi, devri beş yılla ve ulusal sınırlarla sınırlandırıyor," diye belirtiyor Inés de Casas. Benzer şekilde, Garrigues'de fikri ve sınai mülkiyet ortağı olan Antonio Muñoz Vico, yayıncılık dünyasında da "yayın sözleşmelerinin azami yasal süresinin 15 yıl olduğunu" belirtiyor; ancak pratikte "genellikle daha kısa süreler kararlaştırılıyor," diye açıklıyor. Avukata göre, edebi eser başına tek bir sözleşme imzalamak yaygın bir uygulamadır - bir romancı için ortalama telif ücreti %10'dur - ve "bir karakterin haklarını süresiz olarak elinde tutmak yaygın değildir." İspanya'da ise "gelecekteki tüm eserin devri geçersizdir," diye belirtiyor.

Sinema dünyası farklı son tarihlerle oynuyor. İspanya'da yapım şirketleri, görsel-işitsel uyarlama hakları devredildikten 15 yıl sonra bir eserin imtiyaz haklarını kaybediyorlar. Muñoz Vico, bu andan itibaren, "başka türde taahhütler üstlenmediği sürece", yazarın müzakere özgürlüğüne sahip olduğunu belirtiyor. Uzman, örnek olarak Manolito Gafotas'ın çeşitli film uyarlamalarını gösteriyor.

Günümüzde içerik üreticileri ve şirketler yeni bir düşmanla karşı karşıya: yapay zekâ (YZ). ABD'de Disney ve Midjourney, yapay zekâ modellerinin eğitiminde telif hakkıyla korunan eserlerin izinsiz kullanımı konusunda bir hukuk mücadelesi veriyor. Bu dava, adil kullanım ile ihlal arasındaki sınırları yeniden tanımlayabilir. Pons IP Fikri Mülkiyet, Yapay Zeka ve Yazılım Direktörü Violeta Arnaiz, mevzuatın, bu tür bir yetkilendirmenin "fikri mülkiyet haklarının içeriğinin bir parçası" olduğu anlaşılması koşuluyla, "bu tür bir eğitime izin veren bir lisanslama modeline" doğru ilerlemesi gerektiğini savunuyor.