Afet bütçesinin yalnızca %1'i önlemeye yatırılıyor; BM raporu uyarıyor

Çeşitli araştırmalar, bir afete müdahale etmenin, onu önlemekten dört ila yedi kat daha pahalı olduğunu göstermesine rağmen, Meksika afet riskinin azaltılmasına ayırdığı bütçenin %99'unu acil müdahaleye ayırıyor ve önlemeye yalnızca %1 kalıyor.

Birleşmiş Milletler'in Latin Amerika ve Karayipler'deki Afet Riskine İlişkin Bölgesel Değerlendirme Raporu'na (RAR24) göre, bu durum ülkeyi bölgedeki afet bütçesi içerisinde önlemeye en az yatırım yapan ülkelerden biri konumuna getiriyor. Raporda, önleyici tedbirlere yapılan yatırımın düşük, acil müdahalenin ise yüksek maliyeti vurgulanıyor.

2023 yılında Meksika, Acapulco, Guerrero'da en kötü doğal afetlerden birini yaşadı. Meteoroloji uzmanlarına göre Otis Kasırgası, 24 saatten kısa bir sürede 1. kategoriden 5. kategoriye yükselen alışılmadık bir olaydı. ABD Ulusal Kasırga Merkezi (NCH) Direktörü Michael Brennan'a göre, kasırgaların şiddetlenme şekli çok sıra dışıydı ve neredeyse tüm rekorları kırdı. Federal hükümet, Acapulco'daki otellerin %80'inin ve evlerin %98,2'sinin hasar gördüğünü tahmin ediyor.

“Latin Amerika, altyapı kaynaklı yıllık ekonomik kayıpların 58 milyar dolardan fazla olmasını bekliyor. UNDRR Amerika ve Karayipler Bölge Ofisi Başkanı Nahuel Arenas, "Bu, istihdam, eğitim ve sağlık üzerindeki etkiler gibi doğrudan ve dolaylı kayıplara ilişkin diğer harcamaları hesaba katmadan yapılıyor" dedi.

Birleşmiş Milletler Afet Riskini Azaltma Ofisi'nin (UNDRR) Şubat ayında sunduğu RAR24 raporuna göre, Latin Amerika, dünyanın afetlere en yatkın ikinci bölgesi olmasına rağmen bütçesinin yüzde 2'sinden daha azını önlemeye ayırıyor. Bu durum, riskleri azaltma ve trajedileri önleme kapasitelerini güçlendirmek yerine, kaynakların çoğunun acil müdahale ve yeniden inşaya tahsis edilmesine yol açtı.

Bölgede 2000-2022 yılları arasında 190 milyon insanı etkileyen 1.534 afet kaydedildi. 2017'deki Maria Kasırgası gibi aşırı durumlarda, Dominika'da toparlanma maliyeti ülkenin GSYİH'sinin %200'üne denk geliyordu. O dönemde Dominika Başbakanı Roosevelt Skerrit, "Parayla satın alınabilecek her şeyi kaybettik" diye yazmıştı.

"Kalkınmayı felaketlerden daha fazla baltalayan hiçbir şey yoktur. Nahuel Arenas, "Bunlar bizi gelişmede onlarca yıl geriye götürüyor" uyarısında bulundu.

Raporda beş ülkenin risk azaltmaya yönelik yatırımları vurgulanıyor

-Guatemala: 2014-2023 yılları arasında bütçenin %2,32'si, %98'den fazlası müdahaleye ayrıldı.

-Peru: %1,28, bunun %50'si düzeltici tedbirlerde, %40'ı ise tepki amaçlı kullanıldı.

-Jamaika: %0,7.

-Meksika: Ulusal bütçenin %0,29'u, %99'u müdahale için kullanılıyor.

-Brezilya: %0,06, %70'ten fazlası reaktif eyleme odaklanmış.

Arenas, "Bu beş ülkeyi (Meksika dahil) seçtik çünkü en azından risk azaltma harcamalarını etiketleme çabası gösterdiler; bu da şeffaflığa doğru önemli bir adım" diye açıkladı.

Tepki ve sigorta eksikliği

BM raporunda, bir felakete müdahale etmenin, onu önlemekten çok daha maliyetli olduğu vurgulanıyor. Yeterli erken uyarı sistemlerinin ve dayanıklı altyapının olmaması ekonomik etkiyi daha da kötüleştiriyor. Ayrıca bölgede sigorta kapsamı yetersizdir; gelişmekte olan ülkelerde afetlerden kaynaklanan ekonomik kayıpların yalnızca %5'i sigorta kapsamında karşılanırken, gelişmiş ülkelerde bu oran %40'tır.

Fonden

Meksika'da, acil durumlarla başa çıkmak için bir bütçe mekanizması olarak 1996 yılında Doğal Afet Fonu (Fonden) oluşturuldu. Ancak 2021 yılında çeşitli vakıfların ortadan kaldırılmasıyla Fonden, çalışma kurallarını değiştirerek müdahale kapasitesini azalttı.

Bu düzenleme, afetlere hızlı ve etkili müdahale imkânını sınırladığı için eleştirilere yol açıyor. Ülkede her yıl kasırga, deprem ve sel felaketleriyle karşı karşıya kalınması, afetlerin önlenmesi ve müdahalesi için güçlü bir mali çerçevenin bulunmaması durumu daha da kötüleştirebilir.

RAR24 raporu, Latin Amerika ve Karayipler'de afet risk yönetiminde yaklaşım değişikliğine ihtiyaç duyulduğunu açıkça ortaya koyuyor. Önleme ve mali dayanıklılığa yapılan yatırımların artırılması, her yıl büyük iklim ve doğa krizleriyle karşı karşıya kalan bir bölgede milyonlarca dolarlık kayıpların önlenmesini ve hayatların kurtarılmasını sağlayabilir.

Eylemler

Bölgenin afetlere karşı kırılganlığını azaltmaya yönelik rapordaki öneriler:

• Ekonomik etkiyi %30 oranında azaltabilecek ve ölüm oranını sekiz kat azaltabilecek çoklu tehdit erken uyarı sistemlerini hayata geçirin.
• Afetlerin ekonomik etkisini azaltmak için sigorta gibi araçların teşvik edilmesi yoluyla kamu maliyesinin dayanıklılığının güçlendirilmesi.
• Reaktif eylemlere harcamalara odaklanmak yerine, önleme ve düzeltici önlemlere yatırımı artırın.