Başkan Ronald Venetiaan Surinam halkının kalbini kazanamadı ama 'on temiz parmağı' birçok kişinin saygısını kazandı

"On temiz parmaklı bir adam." Ronald Venetiaan her zaman böyle olacak. Çarşamba öğleden sonra 89 yaşında vefat eden eski Surinam cumhurbaşkanı, asla kendini zenginleştirmeye veya yolsuzluğa bulaşmadı. Cumhurbaşkanıyken bile, öğretmen olarak ailesiyle birlikte taşındığı aynı sade evde yaşıyordu. Herkesin siyaset ile kayırmacılık arasında ayrım yapmadığı bir ülkede, bu özelliğiyle saygı görüyordu.

Ama o "temiz parmaklar" etiketi Venetiaan'ın da aklına takılmıştı. Paramaribo'da bazıları, ellerinin bu kadar temiz kalmasının sebebinin gerçek sorunları yeterince güçlü bir şekilde ele almaması olduğunu söyleyerek şaka yaptı. Dürüst olmak gerekirse, bu eleştiri haksızdı.

Venetiaan en büyük yenilgisini 2010 yılında aldı. O yıl, iktidarı her zaman karşı çıktığı adama, 1982 Aralık ayında Venetiaan'ın dostları da dahil olmak üzere on beş muhalifin öldürüldüğü cinayetlerden sorumlu eski darbe lideri Desi Bouterse'ye devretmek zorunda kaldı.

Ağır görev

Venetiaan, ilk cumhurbaşkanlığı döneminden (1991-1996) itibaren, Bouterse'nin gücünü kısıtlamaya çalıştı. Bouterse, askeri darbelerin ardından tamamen rayından çıkan ekonomiyi yeniden yapılandırmak gibi zorlu bir görevle karşı karşıya kalmanın yanı sıra, uyuşturucu kaçakçılığı ve büyük yolsuzlukla zenginleşmiş ve demokratik seçimlerden sonra bile iktidardan vazgeçme niyetinde olmayan bir askeri liderlikle de karşı karşıyaydı. Dahası, Bouterse ve ortakları, hükümetin Maroon lideri Ronnie Brunswijk'in Orman Komandosu ile barış yapma girişimlerini sabote etti. Venetiaan, 1992'de Hollanda'ya yaptığı bir ziyarette, "Ancak kendi sınırlarımız içinde kendi satın aldığımız silahlarla rehin tutulmamıza izin vermeyeceğiz," demişti.

Nihayetinde, Bouterse, itaatsizliğinin ardından Venetiaan tarafından ordu komutanı olarak istifaya zorlandı. Anayasa da değiştirildi ve ordu iktidar konumunu kaybetti. Surinam cumhurbaşkanına talep edilen "desteği" sağlamak için Paramaribo ve Lahey, Başbakan Lubbers tarafından başlatılan ve öncelikli olarak demokrasiyi ve hukukun üstünlüğünü korumayı amaçlayan bir Çerçeve Anlaşması imzalamıştı.

Ancak Venetiaan temkinli bir politikacı olarak kaldı. 1992'de NRC'ye verdiği demeçte, "Çatışma, çatışma demektir," demişti. O dönemde, Surinam'ın Aralık Cinayetleri'nin faillerine karşı yasal işlem başlatmaya "henüz hazır olmadığına" inanıyordu. 1996'da, seçimlerden hemen önce bir soruşturma başlattığını duyurdu. Ancak bu, ancak yüzyılın başından sonra, akrabalarının yoğun baskısı altında gerçekleşti. Aralık Cinayetleri davası nihayet 2007'de başladığında, bazı Surinamlılar, özellikle de gençler, bunca yıldan sonra davaya pek ilgi duymadı.

Hollanda ile zorlu ilişkiler

Venetiaan'ın Hollanda ile ilişkisi zorluydu. Birçok Surinamlının eski beyaz sömürgeciye karşı takındığı itaatkâr tavırdan ( sakafasi ) nefret ediyordu. Ayrıca, Black Power gibi siyah bilinç hareketlerine yakınlık duyuyordu. Paramaribo'dan kalkan uçuşlarda uygulanan "aşağılayıcı" yüzde 100 uyuşturucu kontrollerini protesto etmek için, bir keresinde Hollanda Kalkınma İşbirliği Bakanı'nı kabul etmeyi açıkça reddetmişti.

Hollanda'ya karşı inatçı tavrı, Venetiaan'ın milliyetçi harekette aktif rol aldığı Leiden'deki öğrencilik günlerine kadar uzanıyordu. Matematik ve fizik okuduktan sonra Surinam'a döndü ve burada öğretmen, ardından da Genel Ortaokul müdürü oldu. Efsanevi NPS lideri "Jopie" Pengel'in siyasi kariyerine son veren 1969 grevleri sırasında sendika lideri olarak öne çıktı. Milliyetçi lider Eddy Bruma liderliğindeki PNR'ye değil, Creole NPS'ye katılma kararı büyük ölçüde pragmatik nedenlerleydi. Çok daha büyük bir NPS, ideallerini daha iyi gerçekleştirmesini sağlayacaktı. 1973'te Venetiaan, iki yıl sonra bağımsızlığı garantileyen Arron kabinesinde Eğitim Bakanı oldu. Bakan olarak Surinam odaklı eğitim programlarını savundu.

Siyah bir NPS politikacısı olan Venetiaan, Hindustani VHP destekçileri tarafından her zaman güvenilmez bulunmuştu; hatta her iki parti de 1980'lerde sözde Yeni Cephe'de Bouterse'ye karşı güçlerini birleştirdiğinde bile. Bu güvensizlik, Surinam'daki süregelen etnik ayrılıklardan kaynaklanıyordu. Venetiaan'ın 1975'teki bağımsızlık öncesindeki güçlü milliyetçi duruşu da bunda rol oynamaya devam etti.

1996 seçimlerinden sonra Hindustani iş adamlarının önderliğinde VHP'nin bir kesiminin ayrılmasıyla, Bouterse'nin NDP'si iktidara geldi. Ancak 2000 yılında, NDP Başkanı Wijdenbosch'un kötü yönetimine karşı kitlesel sokak protestoları nedeniyle istifa etmek zorunda kalmasıyla durum tersine döndü.

Hollanda'ya karşı inatçı tavrı, Venetiaan'ın milliyetçi hareket içinde aktif olduğu Leiden'deki öğrencilik yıllarından kalmadır.

2000 yılında cumhurbaşkanlığına döndüğünde, Venetiaan bir kez daha harap olmuş bir ekonomiyi yeniden inşa etme ve borcu azaltma zorluğuyla karşı karşıyaydı. Bu, sağlam politikalar, artan petrol ve altın gelirleri ve Hollanda desteği sayesinde başarıldı, ancak kamu hizmetleri hâlâ çok büyüktü. Venetiaan ekonomik istikrarın temellerini attı. Surinam'ın ihtiyatlı politikaları ona uluslararası sermaye piyasasına erişim sağladığı için, Hollanda yardımı zamanla gereksiz hale geldi.

Venetiaan, Surinam halkının kalbini kazanamadı. Etkili yoksullukla mücadele politikaları, kısmen yaygın kayırmacılık nedeniyle büyük ölçüde etkisiz olan bir hükümet aygıtının kötü işleyişinden dolayı hayata geçirilememişti. Mesafeli ve katı yönetim tarzı da başkana yardımcı olmadı.

Venetiaan, 2005'ten sonra iktidara devam etmek için, liderleri sırasıyla cinsel suç ve uyuşturucu kaçakçılığı suçundan hüküm giymiş bir Cava ve bir Maroon partisiyle koalisyon kurdu. İkincisi Ronnie Brunswijk'ti. Kapalı kapılar ardında yolsuzluklara karşı çıktı. Ancak koalisyonun iyiliği için, her Surinam vatandaşının hakkı olan hükümetin inşaat arazisi tahsisindeki yolsuzluğa son vermedi. Bu da ona destek kaybettirdi.

Nesil farkı

Dahası, bir kuşak çatışması ortaya çıkıyordu. Genç seçmenler "eski" etnik siyasetten bıkmış ve Bouterse'nin çok etnikli NDP'sinde bir alternatif görmüşlerdi. Amerikan büyükelçisi, WikiLeaks aracılığıyla sızdırılan diplomatik bir yazışmada, Venetiaan gibi "yaşlı siyasi veteranların" hâlâ "ulusu ikna edecek sağlam bir halkla ilişkiler becerisine" sahip olup olmadığını sorgulamıştı. "Eski" partiler arasında bir muhafız değişiminin olmaması, 2010 seçim yenilgisinin kısmen sorumlusuydu.

Bu darbe, tüm hayatını özveriyle ülkesine adamış ve ülke hakkında "Vene" adıyla lirik şiirler yazabilen bir politikacıya hiç gelmedi. Halefi Bouterse'nin Paramaribo'daki Antony Nesty Spor Salonu'nda düzenlenen yemin töreninde Venetiaan, geleneğe göre makam zincirini bizzat başına takmayı reddetmişti. Bunu Parlamento Başkanı'na bırakmıştı. Venetiaan, 2013 sonunda parlamentodaki görevinden istifa etti. "Sahneye çıkabilecek genç aslanlar ve dişi aslanlar için yol açıyorum," dedi. Kendi çevresinde bile birçok kişi, bunu daha önce yapması gerektiğine inanıyordu.

Ancak, Bouterse'nin başkanlığındaki Surinam, kötü yönetim ve yolsuzluk nedeniyle derin bir krize sürüklenince, Venetiaan'a duyulan takdir son yıllarda yeniden arttı; hatta bazıları ona özlem bile duydu. Partisi NPS, o zamandan beri onu fahri başkan olarak atadı. Geçen yaz Venetiaan, NPS'nin NDP koalisyonuna katılmasına açıkça karşı çıktı.