Çapraz ateşte tarım: İsrail ile İran arasındaki savaş Brezilya üretimini etkiliyor

Jeopolitik sonuçların yanı sıra, bu Salı (17) günü beşinci gününe giren İsrail ve İran arasındaki savaş, uluslararası piyasalarda güçlü yankılar yaratarak Brezilya tarım işletmeleri için alarma geçti. Saldırıların uzun vadede devam etmesi veya olası bir tırmanışı, ulusal tarımın üretim maliyetlerinde doğrudan bir artışa yol açmalıdır.

Tarımda kullanılan azot bazlı gübrelerin başında gelen ve İran'ın da küresel ölçekte en önemli tedarikçilerinden biri olduğu üre pazarı en büyük endişelerden biri.

Danışmanlık şirketi Argus'un verilerine göre, Brezilya'nın geçen yıl ithal ettiği tüm bileşiğin yüzde 19'u İran'dan geldi ve bu, Brezilya'nın yurt dışından satın aldığı 8,3 milyon tonun 1,6 milyon tonuna denk geliyor.

“Bu husus özellikle hassastır çünkü 2025/26 hasadı için tüm girdilerin satın alınmadığı bir dönemdeyiz,” diyor FGVAgro'da Tarım İşletmeciliği Profesyonel Yüksek Lisans koordinatörü ekonomist Felippe Serigati. “Duruma bağlı olarak, insanların 2026 ikinci hasadında kullanılacak gübrelerin satın alınmasını beklemesi oldukça makul.”

Ekonomist, ürenin daha pahalı olmasının yanı sıra ülkenin tamamına yetecek miktarda üre temininde zorluk yaşanabileceğini söylüyor.

Argus Tarım ve Gübre Uzmanı Renata Cardarelli, azotun küresel bulunabilirliğine ilişkin belirsizliklerin ve olası tedarik kısıtlamalarının birçok katılımcının fiziksel pazardan çekilmesine neden olduğunu açıklıyor.

Geçtiğimiz Perşembe günü (12), Brezilya tarafından ithal edilen granül üre ortalama fiyatı ton başına 398 ABD dolarıydı (navlun dahil). Piyasa, ürünü satın almak için Hindistan'da yapılacak bir müzayededeki gelişmeleri beklediği için düşük likiditeye sahipti.

Cuma günü (13), İsrail ve İran arasındaki gerginlik nedeniyle açık artırma arka planda kaldı ve ortalama fiyat ton başına 430 ABD dolarına yükseldi. Pazartesi günü (16), Argus'un günlük aralığının orta noktası, kağıt piyasasında kaydedilen artışın ardından ve katılımcıların fiziksel piyasada olmamasıyla 435 ABD dolarıydı.

Çatışmaların başlangıcından bu yana kümülatif artış yüzde 9,3.

Orta Doğu, yılda yaklaşık 20 milyon ton üre ihraç ederek dünyanın önde gelen üre ihracatçısıdır ve İran bu toplamın %25'ini oluşturmaktadır. İran'daki toplam üre üretiminin yılda yaklaşık 9 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir.

Brezilya, İsrail'den potasyum klorür ithal ediyor

Brezilya ayrıca İsrail'den gübre ithal ediyor, esas olarak potasyum klorür, ancak bu durumda etkinin o kadar önemli olması beklenmiyor. 2024'te İsrail, yaklaşık 1 milyon ton sevkiyatla Brezilya'ya potasyum gübrelerinin dördüncü büyük tedarikçisiydi.

Rusya, Brezilya tarımına potasyum ihracatında 5,4 milyon tonla başı çekerken, onu Kanada (4,9 milyon ton) ve Özbekistan (1,4 milyon ton) takip etti.

Serigati, "Ekim 2023'te İsrail-Hamas çatışması başladığında bile, Akdeniz üzerinden ülkenin limanlarına erişimde bazı sorunlara yol açabilecek bir durumda, büyük bir sorun yaşamadık" diye açıklıyor.

İran, Brezilya mısırı için önemli bir destinasyondur

Öte yandan İran, Brezilya mısırının hala önemli bir alıcısı. Bölgedeki savaşın devam etmesi veya tırmanması da bu ticarete zarar verme eğilimindedir.

2024 yılında Brezilya, İran pazarına 4,3 milyon ton tahıl sattı, bu da ihraç edilen tüm mısırın yaklaşık %10'u. Mısır ve Vietnam'ın ardından Brezilya mısırının üçüncü büyük alıcısı olan İran'a yapılan satışlar toplam 918,4 milyon ABD doları oldu.

"Fiyatın değişeceğini sanmıyorum çünkü yem ve etanol üretimi için mısıra yönelik iç talep nedeniyle bu pazarda fazla hareket alanımız yok," diyor FGV profesörü. "Ancak İran ile bir sözleşmesi olan bir tüccarın başı ağrıyabilir."

Artan petrol fiyatları nakliye ve tarım makinelerini daha pahalı hale getiriyor

Ancak uzun süren bir çatışmanın başlıca sonuçlarından biri, tüm mahsulleri, bazılarını az çok doğrudan etkileyen petrol fiyatı olacaktır. Orta Doğu bölgesi, fosil yakıtların başlıca üreticilerinden biridir ve herhangi bir gerginlik, ürünün tedarikiyle ilişkili riskler nedeniyle fiyatları etkiler.

İsrail ve İran arasındaki savaşın başlaması, Brent ham petrolünün varil fiyatının Perşembe günü 69,36 ABD dolarından ertesi gün 74,75 ABD dolarına (+%7,77) sıçramasına neden oldu. Pazartesi günü (16), İran'ın İsrail'i ateşkese zorlamak için Amerika Birleşik Devletleri ile müzakereler aradığı haberinin ardından fiyatlar düştü.

Dizel yakıt fiyatındaki artış doğrudan tarım makinelerinin maliyetini etkiler. Ve petrol türevleriyle doğrudan rekabet eden ürünler daha pahalı olma eğilimindedir. Serigati, "Örneğin sentetik elyaf daha az rekabetçi hale gelirse, bu pamuğun fiyatını artırma eğilimindedir" diye açıklıyor.

Ayrıca, petrol fiyatlarındaki artış, hem kara hem de deniz taşımacılığında navlun maliyetlerini daha da artıracak, ithalat, ihracat, üretim ve dağıtım maliyetlerini doğrudan etkileyecektir.

Rotayı değiştirme riski deniz taşımacılığını daha da pahalı hale getirecek

Küresel pazardaki en büyük endişelerden biri, özellikle İran'ın, Basra Körfezi'ni açık denize bağlayan küçük bir su şeridi olan Hürmüz Boğazı'nı kapatmaya karar vermesi durumunda, güzergahların değiştirilmesi ihtiyacının ortaya çıkması.

Kanal, Orta Doğu'dan dünyanın geri kalanına petrol ve doğal gaz ihracatı için hayati önem taşıyor. ABD Enerji ve Bilgi İdaresi'ne göre, her gün yaklaşık 20 milyon varil petrol boğazdan geçiyor.

Brezilya'nın dış ticareti açısından, Hürmüz Boğazı ve Kızıldeniz'deki Süveyş Kanalı ana güzergahlar olmamasına rağmen, Ortadoğu'ya satılan hayvansal proteinlerin bölge pazarına tedarik edilmesinde bazı zorluklar yaşanabilir.

Sorun şu ki, küresel ticaret akışında rotaları yönlendirme ihtiyacı genel olarak yük ve deniz sigortası fiyatlarını artırıyor. Serigati, "Bu bir yakıt meselesi bile değil, ancak yük pazarının kendini yeniden düzenlemek zorunda kalması herkesi etkiliyor," diyor.

İsrail-İran çatışmasının gıda enflasyonuna etkileri belirsiz

Üretim maliyetlerindeki artışın gıda tabağına nasıl yansıyacağını değerlendirmek için henüz çok erken. Serigati, maliyetlerin tarladan fiyata yansımasının büyük ölçüde üretkenliğe bağlı olacağını açıklıyor.

"Ukrayna'da gübre fiyatlarını artıran bir savaş yaşadık ve mümkün olan her yerden, İran dahil, potasyum klorür ve azot getirmek için muazzam bir çaba vardı. Ve 2023'te bol hasat yaptık," diye hatırlıyor.

Döviz kuru en büyük endişe değil

Döviz kuruna ilişkin olarak, projeksiyonlar hala belirsiz. Savaşlar genellikle yatırımcıları ABD doları cinsinden pozisyonlar aramaya yöneltse de, son yıllarda ABD tahvilleriyle ilişkili güvenlik azaltıldı.

Ekonomist, "İnsanlar risklere rağmen önümüzdeki altı ayda durumun daha da kötüye gitmeyeceğini anlarsa, öncelikle yüzde 9 civarında seyreden gerçek faiz oranlarımıza bakacaklar" diyor.

Pazartesi günü (16), Amerikan doları 5.487 R$ seviyesinden kapandı ve geçen yılın 7 Ekim'inden bu yana en düşük kapanış seviyesini yeniledi.