'Mozambik'e iyimser bir gözle bakılması gerekiyor'

Mozambik, 25 Haziran'da bağımsızlığının 50. yılını kutlayacak. Diplomatik kariyerinize başladıktan iki yıl sonra, 1974'te Mozambik'e gönderildiniz. 25 Nisan ile Mozambik'in bağımsızlığı arasındaki dönemi nasıl tanımlarsınız?

1974'ün sonunda Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri tarafından çağrıldım ve bana Portekiz Büyükelçiliği'ni ve kurulması gereken konsoloslukları hazırlamak üzere Mozambik'e gitmem için görevlendirildiğimi bildirdi. 27 yaşındaydım. 25 Nisan'da Birleşmiş Milletler toplantıları için New York'taydım ve ancak daha sonra Portekiz'e döndüm. Bağımsızlık için her şeyi hazırlamak gerekiyordu. Ve o zamanlar Mozambik yabancı bir bölge olmadığından, beni Mozambik'teki Portekiz Yüksek Komiserliği'nin diplomatik asistanı olarak atamak uygun görüldü. Kendisi Devrim Konseyi üyesi Amiral Vítor Crespo'ydu ve bu yüzden o zamanlar Lourenço Marques olarak bilinen yere gittim. Amiralle çalışmak yerine, Büyükelçilik ve Konsoloslukları hazırlamak için kendimi ona tanıttım.

Mozambik'in bağımsızlığını mümkün kılan önemli anlar nelerdi?

FRELIMO'nun Portekiz'e karşı mücadelesi 1963'te, Mozambik'in kuzeyinde başladı. 25 Nisan'dan sonra, bir anlaşma imzalandı - Portekiz tarafında, sanırım Yarbay Melo Antunes ve Dışişleri Bakanı olan Doktor Mário Soares tarafından - Eylül 1974'te Lusaka Anlaşması ve bağımsızlık tarihi o zaman belirlendi. Peki geçiş nasıl olabilirdi? Portekizli ve Mozambikli üyelerden oluşan geçici bir hükümet kuruldu. Bu geçici hükümetin başbakanı, bağımsızlıktan sonra Dışişleri Bakanı ve birkaç yıl sonra da Cumhuriyet Başkanı olacak olan Joaquim Chissano'ydu.

Söylediğiniz gibi, Portekiz Büyükelçiliği ve Konsolosluklarının kuruluşunu organize etmekten siz sorumluydunuz. Süreç nasıl ilerledi?

Bana, işlerin nasıl gittiğine dair bir fikir vermesi için aldığım tek talimat şuydu: "Mozambik'e git ve bir elçilik kur. Her şey 25 Haziran'a kadar hazır olmalı." "Peki o zaman ne yapacağım?" diye sordum. Cevap şuydu: "Kendin öğren, kendin öğren." Ama süreç iyi gitti, Tanrıya şükür. Amiral Vítor Crespo'nun büyük işbirliğiyle, orada yaşayan Portekizlilerden oluşan küçük bir ekip kurdum, bunlara yerel bir mimar ekledim ve Lourenço Marques'in ana caddesindeki binayı hızla tespit ettik. Caddeye António Enes adı verildi (bugün başka bir adı var) ve Polana Oteli burada bulunuyor. Hızla 16 katlı bir bina tespit ettik ve Amiral Vítor Crespo'ya soruyu sorduğumda bana "Peki sence Portekiz'in 16 katlı bir elçiliğe ihtiyacı var mı?" diye sordu. Ve "Amiral Bey, biz 500 yıldır buradayız. Amerikan elçiliğine ihtiyacımız olan Amerikalılar değil, biziz" dediğimi hatırlıyorum. Üç-dört ayda, zemin katın kültürel etkinliklere ev sahipliği yapabilecek bir tür amfi tiyatro ve sergi salonuna dönüştürülmesi için çalışmalar yapıldı; burası daha sonra Instituto Camões oldu. Üstteki dört katta da ofislere dönüştürülmesi için çalışmalar yapıldı. Diğerleri diplomatların konaklaması için kullanıldı. Neyse ki her şey hazırdı ve çalışmalar tatil günü olan 25 Haziran'da değil, 26'sında sabah 8'de başladı.

Peki Portekiz imparatorluğunun sona erdiğini ne zaman anladınız?

Hatırlıyorum. Portekiz heyeti, Başbakan Vasco Gonçalves önderliğinde ve Dr. Álvaro Cunhal, Dr. Mário Soares, Dr. Magalhães Mota ve Profesör Pereira de Moura'nın da aralarında bulunduğu 24'ünün sabahı geldi. Mozambik'te doğmuş veya yaşamış olan Otelo Saraiva de Carvalho da geldi. Ayrıca danışmanlar, yardımcılar ve askeri personel de getirdiler. Amiral, büyükelçinin gelecekteki ikametgahında, Mozambik'ten ayrılan BNU yönetimine ait bahçeli bir evde bu heyet için bir öğle yemeği düzenlememi istedi. Sonra şehri ziyaret ettik. Akşam yemeğinden sonra tüm heyet, 24-25 Haziran'da gece yarısı bağımsızlık töreninin yapıldığı Machava stadyumuna gitti. Yaklaşık iki saat süren tören sona erdiğinde heyet, Lizbon'a geri dönmek için uçağa binmek üzere havaalanına gitti. Bana veda ettiler. Elçilikten orada bulunan tek kişi bendim. Heyet ayrıldığında, saat sabahın üçüydü, etrafa baktım ve havaalanındaki 100 veya 200 kişinin hepsi Mozambikliydi. Tek Portekizli bendim. İmparatorluğun sona erdiğinin tamamen farkındaydım. Portekiz'i yeni bir ülkede temsil etmek, 27 yaşında bir çocuk için büyük ve heyecan verici bir meydan okumaydı. Ekonomik meselelerle ilgilenmek için elçilikte kaldım.

Mozambik'in bağımsız bir ülke olarak son 50 yılına bakıldığında durum hiç de iç açıcı değil. Kişi başına düşen GSYİH açısından dünyanın beşinci en fakir ülkesi ve son başkanlık seçimlerinin ardından ülkede bir kez daha neredeyse bir iç savaş yaşandı. Mozambik bu kartopundan kurtulabilir mi?

Üzgünüm, ancak Mozambik'te bir iç savaş yok. Ancak, Mozambik'in kuzeyinde radikal İslamcı hareketler tarafından gerçekleştirilen ve Mozambik'teki yatırımları ciddi şekilde etkileyen terörist eylemler var.

Ülkenin geçen yıl seçimlerden sonra düştüğü durumdan bahsediyordum. Neredeyse bir iç savaştı.

Adaylardan birinde sorunlar yaşandı. Afrika'daki bu tür şeyler genellikle Avrupa'dakinden daha şiddetli olduğu için hala etkileri olduğu açık. Bildiğim kadarıyla siyasi sorun çözüldü, ancak açıkça ciddi sonuçlar bıraktı. Yeni hükümetin ve yeni Cumhurbaşkanının bu kartopundan kurtulmak için çaba gösterdiğini düşünüyorum. Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası'ndan Mozambik'e zaten bir görev gönderilmişti ve ülkeye kredi sağlamak için ekonomik durum hakkında bir rapor hazırlamak üzere şimdi geri döneceklerini düşünüyorum. Yakın zamanda yatırım olanaklarını incelemek üzere Mozambik'te bulunan Birleşik Arap Emirlikleri'nden bir görev gönderildiğini biliyorum. Çin yatırım yapmaya çok ilgi duymaya devam ediyor. Hatta birkaç Portekizli şirket bile, sadece altyapı, ticaret, eğitim vb. alanlarda değil.

İyimser olmalıyız ve özellikle şimdi durum siyasi olarak istikrara kavuştuğuna göre olumlu gelişmeler olabileceğine inanmalıyız. Mozambik'e farklı bir perspektiften, iyimser bir perspektiften bakılmayı hak ediyor.