Debat over verbod op AfD: nieuwe procedures nodig

De Grondwet is zeer duidelijk over wanneer partijen verboden moeten worden: "Partijen die door hun doelstellingen of door het gedrag van hun aanhangers de vrije democratische basisorde willen aantasten of opheffen of het bestaan ​​van de Bondsrepubliek Duitsland in gevaar willen brengen, zijn ongrondwettelijk", aldus artikel 21. Het maakt een verbod dus uitsluitend tot een kwestie van juridische beoordeling: Indien een partij voldoet aan de criteria van ongrondwettelijkheid die het Bundesverfassungsgericht in zijn jurisprudentie heeft vastgesteld, verliest zij het recht om te blijven bestaan.

Een mogelijk verbod op de extreemrechtse partij AfD is tot nu toe vrijwel uitsluitend met politieke in plaats van juridische argumenten besproken. Natuurlijk draait het debat ook om de vraag of de beschikbare informatie voldoende is om een ​​verbod juridisch te rechtvaardigen – maar altijd in de geest van een politieke overweging: Wat zouden de gevolgen zijn voor het maatschappelijk debat als de aanvraag voor een verbod in Karlsruhe eenmaal is ingediend? Welke gevolgen zou dit hebben voor de verkiezingsuitslag? Hoe zou de procedure aflopen? Wat zou er gebeuren als er uiteindelijk geen verbod zou worden ingevoerd? Wat zouden de gevolgen zijn als de AfD, die in sommige regio's een derde van de stemmen haalt, van de ene op de andere dag zou worden ontbonden? En wat zou het nut zijn van een verbod als een partij zou verdwijnen, maar haar ideologie zou blijven bestaan?

Merz waarschuwt voor schijn van ‘uitschakeling van de concurrentie’

Advocaat, bondskanselier en CDU-leider Friedrich Merz heeft zijn scepsis over een verbod uitgesproken en noemde openlijk politieke redenen voor zijn standpunt. Een voorstel zou te veel lijken op "het uitbannen van concurrentie", aldus Merz. Iedereen die dit tot het einde doordenkt, beseft in welk dilemma het debat vastzit.

Ofwel is een anti-constitutionele partij zo onbeduidend dat ze geen "concurrentie" vormt voor andere partijen. In dat geval zou ze niet eens verboden hoeven te worden, en als er een verzoek tot verbod zou worden ingediend, zou het juist vanwege haar gebrek aan betekenis afketsen, net zoals het tweede NPD-proces.

Of een anti-constitutionele partij is belangrijk – alleen dan zou een verbod überhaupt nodig zijn. Maar dan is het altijd een serieuze concurrent voor andere partijen. Een bondskanselier moet daarom in principe bereid zijn om de partij te "elimineren" als hij een situatie vindt waarin een motie tot verbod gepast lijkt. Als hij dit categorisch zou uitsluiten, zou hij de Grondwet tot in het absurde reduceren – want dan zou een partijverbod nooit worden ingevoerd.

Maar zo is de Grondwet niet opgezet. Hij verleent partijen aanzienlijke privileges. In ruil daarvoor stelt hij grenzen die ze niet mogen overschrijden. "De kwestie van ongrondwettelijkheid" – dat wil zeggen, een verbod – "zal worden beslist door het Federale Constitutionele Hof", schreven de opstellers van de Grondwet in artikel 21. Ze gingen er duidelijk van uit dat er een onderzoek zou worden ingesteld als een partij ernstig werd verdacht van overschrijding van de grenzen van de Grondwet.

Geen aanvraag, geen onderzoek

Maar dat is gewoon niet wat er gebeurt. Een verbod op de AfD is al jaren onderwerp van verhitte discussies, zonder dat de hoogste rechters in de republiek zich over deze juridische kwestie konden uitspreken. Ze konden dat pas doen nadat ze een motie tot verbod hadden ontvangen, die alleen de Bondsdag, de federale regering of de Bondsraad (Bondsraad) mag indienen. De beslissing ligt in feite bij degenen die niet van politieke overwegingen kunnen worden bevrijd: partijpolitici. Zonder hun motie geen toetsing.

Zo'n limbo is voor niemand goed. Het betekent ofwel dat een ongrondwettelijke partij mag blijven opereren, in strijd met de duidelijke bedoeling van de Grondwet. Of dat een constitutionele partij constant het zwaard van Damocles van een verbod boven haar hoofd hangt, zonder vrijspraak te kunnen verkrijgen. Beide zijn moeilijk te verdragen – want in een rechtsstaat moet ook recht worden gesproken.