Geschiedschrijving | Strijd om herinnering in Indonesië

Indonesië, met meer dan 280 miljoen inwoners het meest bevolkte land van Zuidoost-Azië, staat aan de vooravond van een delicaat historisch project. De regering onder president Prabowo Subianto, die sinds 2024 aan de macht is, plant een grondige herziening van de nationale geschiedschrijving – en krijgt daarbij felle kritiek van de academische wereld en het maatschappelijk middenveld.

Het initiatief, onder leiding van de nationalistische minister van Cultuur Fadli Zon, wordt gepromoot als een "Indonesië-centrische" update van bestaande geschiedenisboeken. Critici zien het project echter minder als een wetenschappelijke modernisering dan als een politiek gemotiveerd project met autoritaire tendensen.

Terugval in autoritaire patronen

Archeoloog Harry Simanjuntak, ooit betrokken bij het project, nam ontslag omdat wetenschappelijk erkende benaderingen werden genegeerd. De onafhankelijke alliantie AKSI (Alliantie voor Historische Openheid) waarschuwt voor een terugval in autoritaire patronen waarin een door de staat gereguleerde versie van het verleden als waarheid wordt gepresenteerd. Via mensenrechtenorganisatie Amnesty International is eenpetitie tegen het project gestart.

De regering-Prabowo heeft al herhaaldelijk aangetoond "dat ze bereid is de geschiedenis in haar voordeel te verdraaien en als politiek instrument te gebruiken", schrijft Jonathan Tehusijarana van de Universiteit van Melbourne in een analyse . De geplande herziening doet sterk denken aan de "Sejarah Nasional Indonesia" (SNI), die ontstond onder het autoritaire regime van Soeharto en een door de staat gecontroleerde, eenzijdige weergave van de Indonesische geschiedenis gaf.

Mensenrechtenactivisten "bezorgd"

Andreas Harsono van de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch uitte in een e-mail ook "ernstige bezorgdheid" dat het project belangrijke historische gebeurtenissen zou kunnen weglaten of herinterpreteren, waardoor mensenrechtenschendingen zouden kunnen worden verdoezeld . Als voorbeeld noemde hij de eerste ontwerpen die de rol van het door het leger gesteunde regime in de massamoorden van 1965 tot 1969 – de periode waarin generaal Soeharto na de militaire staatsgreep van 1965 steeds meer de macht greep, voordat hij in 1967 officieel president werd – ernstig bagatelliseerden.

Naar schatting zijn minstens 500.000 mensen omgekomen tijdens de door het leger geleide campagne tegen vermeende communisten. Harsono voegde eraan toe dat het bijzonder verontrustend was dat de minister die verantwoordelijk was voor het project het seksuele geweld tegen etnische Chinese vrouwen tijdens de onrust van 1998 in een interview afdeed als slechts een "gerucht" .

"De regering is bereid de geschiedenis in haar voordeel te verdraaien en het als politiek instrument te gebruiken."

Jonathan Tehusijarana Universiteit van Melbourne

De planning voor het historische project is zeer ambitieus: de nieuwe nationale geschiedenis moet voltooid zijn vóór Onafhankelijkheidsdag, 17 augustus 2025. Velen zien het overheidsproject dan ook als een poging van Prabowo om niet alleen de nationale identiteit vorm te geven, maar ook zijn eigen rol in het verleden te relativeren. Prabowo, de schoonzoon van voormalig dictator Soeharto, is eveneens beschuldigd van mensenrechtenschendingen.

Verhaal met een positieve wending

Het gestelde doel is om de geschiedenis "op een positieve toon" te presenteren, aldus Tehusijarana. Voor de onderzoeker is dit een duidelijke aanwijzing dat het minder om historische accuraatheid gaat dan om politieke verhalen. De instrumentalisering van het verleden is ook duidelijk zichtbaar in de manier waarop nationale helden worden behandeld: zo werd de aankondiging van nieuwe nationale helden op "Heldendag" in november 2024 zonder opgaaf van reden uitgesteld, hoewel de nominaties al lang rond waren. Tegelijkertijd werd het oude debat over de postume huldiging van voormalig dictator Soeharto verrassend nieuw leven ingeblazen – een voorstel dat altijd was afgewezen.

De belofte om de vermoorde arbeidsactiviste Marsinah tot nationale heldin te verklaren lijkt in vergelijking daarmee bijna cynisch. Een icoon van de Indonesische vakbeweging die in 1993 onder dubieuze omstandigheden overleed, vermoedelijk vermoord door het leger. President Prabowo Subianto deed de belofte op 1 mei 2025. Velen zien het als een poging om vakbondssteun te verwerven voor het eerbetoon aan Soeharto.

Verschillende stemmen nodig

Indonesië is een multi-etnisch land met meer dan 17.000 eilanden en honderden talen, met een overwegend islamitische bevolking. Veel regio's behouden echter sterke inheemse tradities. De geschiedenis van het land is complex – van het Nederlandse kolonialisme tot de onafhankelijkheidsstrijd en de militaire dictatuur onder generaal Soeharto, die pas in 1998 eindigde.

Een moderne, democratische historiografie moet ook rekening houden met de stemmen van de bevolking – vrouwen, inheemse groepen, voormalige politieke gevangenen of minderheden zoals Chinese of Indische Indonesiërs, betoogt Tehusijarana. Recente wetenschappelijke projecten – bijvoorbeeld over de Indonesische onafhankelijkheid – hebben precies dit geprobeerd: een multiperspectiefverhaal. "Als het nieuwe geschiedkundige project deze perspectieven niet integreert, wordt het simpelweg een instrument van de staat om een ​​soort 'burgerlijke religie' te creëren die haar eigen politieke belangen boven een eerlijke confrontatie met het verleden stelt", waarschuwt de onderzoeker.