Er zijn nog verrassingen / Analyse door Ricardo Ávila

Een snelle zoektocht op internet volstaat om beelden te vinden van die gebeurtenis op 7 augustus 2022 op de Plaza de Bolívar in Bogota, waar Gustavo Petro werd beëdigd als president van de Republiek . De vrolijke gezichten van de aanwezigen en de zonnige middag werden geïnterpreteerd als de opmaat naar een nieuw tijdperk, gekenmerkt door harmonie en eenheid. Zoals een zin uit de inauguratiespeech het verwoordde: "Vandaag begint het Colombia van het mogelijke."

Drie jaar later lijken veel van de dromen die toen werden geschetst onhaalbaar, te beginnen met die van ware en blijvende vrede . Dat de weg moeizaam is geweest, vat de bijna 1100 dagen die zijn verstreken sinds de "Regering van Verandering" van start ging, nauwelijks samen.

Het lijdt geen twijfel dat, gezien dit kronkelende, draaiende of zigzaggende proces, de verwachtingen hooggespannen zijn over wat er de komende twaalf maanden van de huidige regering zou kunnen gebeuren. Hoewel de komst van het verkiezingsseizoen traditioneel gepaard gaat met de urgentie van een uitvoerende macht die probeert haar initiatieven af te ronden en haar nalatenschap te behouden, is het klimaat nu nog gespannener dan voorheen.

Fronten zoals de openbare orde, internationale betrekkingen en de economie vormen aanzienlijke uitdagingen. Daarbij komt nog de strijdlust van een president die zijn beloften om eenheid te zoeken al lang geleden heeft laten varen en ervoor heeft gekozen de polarisatiekaart te spelen om de blijvende macht van het Historisch Pact te waarborgen.

Ook al is de huidige situatie met betrekking tot de binnenlandse vraag en de werkgelegenheid gunstig – wat tot uiting komt in een toegenomen consumentenvertrouwen – toch vormt de verslechtering van de begrotingscijfers een groot risico.

Hoewel hij grotendeels impopulair is, overtreffen Petro's populariteitscijfers die van zijn twee voorgangers een jaar voor zijn aftreden. Na de daling in populariteit die hij ervoer na de moordaanslag op Miguel Uribe, laten de meest recente peilingen een herstel zien, waardoor hij weer meer dan 30 procent van de stemmen haalt.

Deze steun geeft hem voldoende bewegingsruimte om zijn critici in toom te houden en te domineren wat bekendstaat als 'het nationale gesprek'. Niemand anders heeft momenteel de capaciteit om de agenda te bepalen en de krantenkoppen te genereren, versterkt door een enorme informatiemachine die varieert van het publieke nieuwsnetwerk tot de door het budget gefinancierde wijnhuizen die actief zijn op sociale media.

Zoals analist Leonardo García opmerkt: "Zelfs zonder parlementaire meerderheid of duidelijke resultaten op veel terreinen, is Petro erin geslaagd het land te laten draaien om zijn woorden." Hij voegt eraan toe dat "hij niet alleen communiceert, maar ook de media en opinieleiders dwingt om te reageren, waardoor hij zichzelf opwerpt als de grote verteller van wat er gebeurt."

De grote vraag is nu of de bieding verdubbeld zal worden om de overwinning bij de stembus te garanderen. Het bereiken van dit doel begint met een zeer sterke uitslag bij de parlementsverkiezingen in maart, die cruciaal is voor de presidentsverkiezingen in mei.

Daarom, zelfs als het werk van het Nariño Huis soms chaotisch lijkt, moet men begrijpen dat er een duidelijke richting is waarrond de overheidsactie wordt gestuurd. Wanordelijk gezien lijken de puzzelstukjes betekenisloos; maar wanneer ze in elkaar passen, komt het teken "verkiezingen 2026" met volledige helderheid naar voren.

Met dat soort beloofde land in zicht, is het de moeite waard om de middelen te identificeren die het doel haalbaar zouden maken. Sinds de beroemde kabinetsvergadering op televisie begin dit jaar is het duidelijk dat radicalisering het sleutelwoord is, iets wat te maken had met de overtuiging dat het Congres de door de regering voorgestelde hervormingen niet zou doorvoeren.

Na de mislukking van de arbeidswet in maart ontstond er een conflict met de wetgevende macht, waarbij onder meer werd opgeroepen tot een referendum, vergezeld van het "decreet" dat het mechanisme nieuw leven zou inblazen. Door de inzet te verhogen, werd het initiatief nieuw leven ingeblazen, met de bekende uitkomst na negentig dagen controverse.

Die confronterende houding blijft bestaan. Ver verwijderd van de ongeschreven regel dat de verkiezingssessie gewijd was aan wat strikt noodzakelijk was om parlementariërs voldoende tijd te geven om campagne te voeren in hun regio, staan er nu drie hoofdonderwerpen centraal: onderwerping aan de rechtbanken, belastinghervorming en hervorming van de gezondheidszorg.

Iedereen die het Capitool heeft bezocht, weet dat het praktisch onmogelijk is om zulke grootschalige projecten door te voeren, vooral te midden van de huidige spanningen. Maar elke weigering zal Petro ertoe aanzetten om zijn "ze laten me niet"-houding te hervatten en erop aan te dringen dat de senatoren en afgevaardigden die zich tegen hem verzetten, herbenoemd moeten worden, wat tot meerdere schermutselingen aan beide kanten zal leiden.

De stellingenoorlog omvat ook het debat over de staatsbegroting. Met zo'n hoog uitgavenprogramma, dat grotendeels afhankelijk is van de goedkeuring van extra belastingdruk, wijst alles op dezelfde uitkomst als vorig jaar: een gebrek aan overeenstemming tussen de partijen, met als uitkomst de uitvaardiging van een uitvoeringsbesluit.

In tegenstelling tot wat er gebeurt in parlementaire democratieën, waar begrotingsposten uit het lopende begrotingsjaar worden herhaald als er geen meerderheid is om het voorstel van de regering te steunen, opende wat er in 2024 gebeurde in Colombia een doos van Pandora. Zoals het er nu voor staat, is het voor de regering winstgevender om te beginnen met een groter bedrag, inclusief vele toewijzingen, en vervolgens autonoom te beslissen wat er wordt uitgesteld of wat er wordt doorgevoerd. Dit is ook een manier om vrienden te belonen en tegenstanders te straffen zonder te hoeven onderhandelen met Congresleden.

Er is geen gebrek aan analisten die in dit scenario rekening houden met de mogelijkheid dat het Casa de Nariño (Casa de la Justicia) besluit de economische noodtoestand te gebruiken. Het uitvaardigen van regelgeving die wordt gepresenteerd als een klap voor de rijkste of bepaalde bedrijven, zou een manier kunnen zijn om in de gunst te komen bij bepaalde sectoren van de publieke opinie, zelfs als het Hof deze later terugdraait.

En als we het toch over manieren hebben om het publiek te overtuigen, dan dienen zich ook andere problemen aan. Een daarvan is de intentie om de elektriciteitstarieven te manipuleren, zodat gebruikers een aanzienlijke verlaging van hun rekening ervaren. Het offensief tegen XM, dat de groothandelsmarkt voor kilowatts beheert, maakt deel uit van deze strategie.

Zoiets zou veel bedrijven in de sector in ernstige problemen brengen en meer dan één bedrijf aan de rand van de afgrond brengen. Maar het moet benadrukt worden dat de financiële levensvatbaarheid van de sector overschaduwd zou kunnen worden door de wens om punten te scoren bij kiezers, zelfs als er een crisis een paar maanden later uitbreekt.

Ook respect voor de onafhankelijkheid van de Bank van de Republiek doet er niet toe, zoals afgelopen vrijdag bleek. Na te hebben geklaagd dat de bank de rente die ze vaststelt niet heeft verlaagd, verklaarde de president van de Republiek op X dat het gaat om "het stoppen van de economische groei om politieke redenen", terwijl hij bevestigde dat de daling van de inflatie een succes van de regering is, niet van de Bank.

Het permanent inzetten van confrontatie is een van de scenario's die Alejandro Gaviria, die tijdens zijn eerste termijn in het kabinet van Gustavo Petro zat, overweegt. "Het lijkt het meest waarschijnlijk om na te denken over een extrapolatie van wat er is gebeurd, zelfs als de hoogdravende retoriek toeneemt", aldus de voormalige minister.

Dit voegt een tweede mogelijkheid toe, namelijk veel sterkere institutionele botsingen. Bijvoorbeeld het negeren van het bevel van het Constitutionele Hof om de interventie van de EPS Sanitas op te heffen, of het uitvaardigen van decreten die de bevoegdheden van de uitvoerende macht te buiten gaan.

Hoewel hij het onwaarschijnlijk acht, zegt Gaviria: "Ik sluit pogingen om een institutionele breuk te bewerkstelligen, gericht op het verlengen van de presidentiële termijn met het argument dat er een grondwetgevende vergadering zal worden bijeengeroepen, niet volledig uit." Om niet verder te gaan, reageerde het hoofd van het presidentiële bureau, Alfredo Saade, op het nieuws dat de deuren naar de onbepaalde herverkiezing van Nayib Bukele in El Salvador waren geopend met: "Hetzelfde zal in Colombia gebeuren. Hoe geweldig."

Opnieuw ligt de sleutel tot het ontcijferen van wat er gaat komen in de drang naar macht. "Petro regeert niet alleen met zijn mandaat in gedachten, maar eerder met de consolidatie van een lange politieke cyclus in gedachten", zegt Leonardo García.

Dit gezegd hebbende, is het belangrijk om te onthouden dat de realiteit dynamisch is. Zelfs als het Nariño Huis een duidelijk doel heeft, betekent dat niet dat het er volledig voor gaat. Er zijn namelijk duidelijke tekenen van uitputting bij de bevolkingsgroepen die het ooit steunden. Daarbij komen nog de fouten van een zwak bestuursteam, dat bol staat van de rivaliteit.

Het klopt dat de tientallen presidentskandidaten die zich momenteel kandidaat stellen de indruk wekken van een verspreide oppositie, iets wat het Historisch Pact bevoordeelt. Maar naarmate de maanden verstrijken, zal het aantal kandidaten afnemen en zal de race beginnen. Hier, zoals García benadrukt, "zal de echte uitdaging niet simpelweg zijn om het petrisme aan de stembus te verslaan, maar om een legitiem alternatief te formuleren dat richting geeft aan een samenleving die uitgeput is door onzekerheid, institutionele fragmentatie en uitsluitende retoriek."

Totdat dat moment aanbreekt, blijven er economische risico's bestaan. Hoewel de huidige situatie met betrekking tot de binnenlandse vraag en de werkgelegenheid gunstig is – zoals blijkt uit het toegenomen consumentenvertrouwen – vormt de verslechtering van de begrotingscijfers een enorm risico.

Tot op heden zijn de internationale markten relatief tolerant geweest ten opzichte van Colombia, maar de omstandigheden kunnen van de ene op de andere dag veranderen als obligatiehouders besluiten hun posities te liquideren en de wisselkoers op te drijven. Niemand kan garanderen dat dit op een bepaald moment het geval zal zijn, maar het lijdt geen twijfel dat de vooruitzichten voor de overheidsfinanciën nog slechter zijn dan een maand geleden, zonder dat er een duidelijke intentie is om de gang van zaken te veranderen.

Los van het bovenstaande zal de electorale onzekerheid de stemming in de private sector blijven beïnvloeden. Los van het feit dat de kans op succes gering is, draagt de aankondiging van de belastinghervorming niet bij aan de prestaties van productieve investeringen, die al enige tijd dalen.

Vanwege deze en andere factoren is er de komende maanden geen andere keuze dan waakzaam te blijven. Het is één ding om optimistisch te blijven en te hopen op een soepel verloop van de verkiezingen, maar het is iets heel anders om onze alertheid te verlagen met het oog op de acties van een regering die zo vaak mogelijk de kaart van radicalisering zal spelen. Een koel hoofd en open ogen zijn nodig in deze twaalf maanden, waarin schokken voor Colombia de norm zullen zijn, niet de uitzondering.