Leo XIV en de moed van christelijk onderwijs
Sint-Jan Baptist de La Salle (1651-1719), Frans priester en oprichter van de Broeders van de Christelijke Scholen, was een revolutionair figuur in het onderwijs. In een tijd waarin onderwijs het voorrecht was van enkelen, droomde hij van een gratis, populaire, klassengerichte, christelijke school die voor iedereen toegankelijk was. Zijn pedagogische intuïtie was profetisch: hij wilde onderwijs en geloof verenigen om de mens integraal op te voeden, te beginnen bij de allerarmsten. Hij is de beschermheilige van de leraren en was de eerste die het lesgeven als een echte lekenroeping binnen de Kerk beschouwde.
Dit vormde de basis van de toespraak die paus Leo XIV op 15 mei 2025 in de Clementinezaal hield tot de Broeders van de Christelijke Scholen . Een rijke toespraak, die niet alleen een herdenking is, maar ook een profetische herstart van een culturele en kerkelijke strijd. Hieronder analyseren we de centrale passages met een kritisch oordeel.
Paus Leo XIV vertrekt vanuit een vergelijking tussen de onderwijsuitdagingen van de zeventiende eeuw en die van onze tijd. Was destijds de Latijnse taal het obstakel, tegenwoordig is het ethisch en cultureel relativisme de belemmering voor menselijke en spirituele groei. De paus hekelt ‘door relativisme verzwakte denkpatronen’ als een van de grootste gevaren voor jongeren, en stelt impliciet dat er zonder waarheid geen onderwijs mogelijk is .
Dit standpunt is duidelijk verbonden met de leer van Benedictus XVI, die relativisme omschreef als "de dictatuur van zwak denken". Leo XIV beperkt zich niet tot een sociologische observatie, maar doet een oproep om "nieuwe talen te vinden" om zo weer tot de harten van de jongeren te kunnen spreken met een waarheid die redt en structureert .
De Paus prijst het werk van De La Salle niet alleen als liefdadigheid voor de armen, maar ook als een gebaar dat aan de basis ligt van een alternatieve christelijke beschaving . Denk maar eens aan hoe de heilige stichter de vrije scholen bedacht, in een begrijpelijke taal, met de betrokkenheid van de gezinnen: een embryonale vorm van onderwijssubsidiariteit , tegengesteld aan elk pedagogisch statisme.
In een tijdperk waarin openbare scholen vaak worden gereduceerd tot een instrument van sociale engineering, herlanceert Leo XIV het christelijke model: opvoeden door evangeliseren en evangeliseren door opvoeden . Onderwijs is niet alleen de overdracht van kennis, maar de vorming van de gehele mens: lichaam, intellect en geest.
Een centraal gedeelte van de toespraak is de herwaardering van de leken die zich aan het onderwijs wijden . De broeders zijn geen priesters, maar hun missie heeft wel de volledige kerkelijke waarde. “Uw altaar is de stoel,” zei De La Salle. Leo XIV benadrukt dat de christelijke leek geen toeschouwer, maar een acteur is in het kerkelijk lichaam , en wel op een ‘ministeriële’ wijze.
Het is een krachtige oproep tot verantwoordelijkheid: we hebben heilige, goed opgeleide opvoeders nodig, die in staat zijn tot opoffering , authentieke getuigen – in de evangelische zin van het woord, ware martelaren – in een maatschappij die de neiging heeft het geloof te neutraliseren. Zo wordt de christelijke school een bolwerk tegen de wereldlijkheid van de Kerk zelf.
De paus hekelt "het isolement dat wordt veroorzaakt door relationele modellen die gekenmerkt worden door oppervlakkigheid en individualisme", waarbij hij duidelijk verwijst naar de overheersing van de digitale media . Zonder een alarmerende toon aan te slaan, beschrijft hij de nieuwe eenzaamheid van jongeren als het resultaat van een systeem dat tijd wegneemt van luisteren, nadenken en een echte dialoog.
De uitnodiging is om de jonge generaties te bevrijden van de ‘moderne ketenen’ van inconsistentie , die hen kwetsbaar en gedesoriënteerd maken. Een authentieke christelijke opvoeding kan en moet een solide alternatief bieden, verankerd in de realiteit en persoonlijke relaties.
Daarentegen komt in de toespraak een christocentrische visie naar voren, die elke symbolische of sociologische reductie van Jezus verwerpt . Christelijk onderwijs heeft alleen zin als Christus erkend wordt als een levende Persoon , Redder en Heer. Niet als een ‘waarde’, en ook niet als een generieke ethische inspiratie.
Leo XIV hernieuwt, in lijn met de diepste leer van de Kerk, het geloof in Jezus Christus als het kloppende hart van het onderwijs . Anders zou de christelijke school gereduceerd worden tot een educatieve NGO.
De paus sluit af met een heldere en moedige oproep: het bevorderen van roepingen tot het Lasalliaanse religieuze leven en het afbreken van de muur van berusting en secularisme die veel kerkelijke gemeenschappen omhult. Het gaat er niet alleen om het aantal te vergroten, maar ook om te getuigen dat toewijding ook vandaag de dag een weg is naar geluk, vruchtbaarheid en missie .
De religieuze roeping, met name op onderwijsgebied, wordt gepresenteerd als een profetische vorm van doopbediening , die in staat is nieuwe heiligen en een nieuwe cultuur voort te brengen.
De toespraak van Leo XIV is niet alleen een eerbetoon aan het verleden, maar ook een oproep tot actie . In een wereld waarin het onderwijs steeds neutraler, functioneler en horizontaler wordt, stelt de Paus een verticaal model voor, volledig menselijk en christelijk , waarin opvoeden betekent dat men zich openstelt voor het mysterie, dat men gevormd wordt in de waarheid en dat men kennismaakt met de schoonheid van het leven.
Wat uit de toespraak van Leo XIV duidelijk naar voren komt, is dat onderwijs nooit een eenvoudig beroep is geweest en dat ook nooit zal zijn. Het gaat er niet alleen om ideeën over te brengen of maatschappelijke problemen te bevatten, maar om een reis te begeleiden , om in de jongere de diepste vraag over zichzelf en de zin van het leven te laten trillen .
Als de christelijke opvoeding authentiek is, dan is zij niet opdringerig of domesticerend , maar stelt zij de hele persoon ter discussie en daagt haar uit zichzelf te herontdekken als een verlangend wezen, dat in relatie staat tot en openstaat voor het Mysterie. Alleen op deze manier kan de vonk ontbranden die het bestaan tot een avontuur maakt en het geloof tot een persoonlijke en gepassioneerde ontdekking. Geen morele plicht, maar de ontmoeting met een Aanwezigheid die de dorst naar waarheid, gerechtigheid en schoonheid stilt .
In deze zin is relativisme niet alleen een doctrinaire dwaling , maar ook een aanval op de hoop . Want als niets voor iedereen waar is, kan niets voor iedereen zinvol zijn. De Paus stelt dit duidelijk aan de kaak: verzwakt denken bevrijdt niet, maar isoleert. Het vernietigt de mogelijkheid tot onderwijs, omdat het de mens de zekerheid ontneemt dat hij waardevol is, dat hij geliefd is en dat hij voor iets groots geschapen is .
Wie werkelijk opvoedt, vormt dus niet van buitenaf , maar inspireert van binnenuit . Het biedt geen kant-en-klare antwoorden, maar getuigt van een huidige betekenis , van een leven dat al veranderd is. Daarom kan de christelijke school, zowel vandaag als gisteren, een plek zijn waar de mensheid opnieuw ontwaakt , waar de vrijheid bij naam wordt genoemd en waar het geloof zich toont als een metgezel voor het leven, in staat om alles menselijker te maken. Zelfs de vermoeidheid. Zelfs de pijn. Zelfs de dood.
Het spreekt voor zich dat deze herinneringen aan het essentiële mij veel troost bieden: ze geven mij kracht en ze leiden mijn hart en mijn verstand. Al vanaf deze eerste ingrepen biedt Leo XIV waardevolle en duidelijke aanwijzingen, die een ware wedergeboorte teweeg kunnen brengen. Ik hoop dat iedereen – vooral kerkelijke bewegingen en zij die een serieus geloofspad bewandelen – deze woorden niet alleen als persoonlijk voedsel zullen beschouwen, maar ook als een impuls om een onderwerp met een culturele, educatieve en sociale aanwezigheid opnieuw op te bouwen .
vietatoparlare
