De tragische executie van Santiago de Liniers

Het verhaal van Santiago de Liniers is een van die tragische pagina's waarin een held het slachtoffer wordt van de zaak die hij zelf heeft helpen smeden. De graaf, beroemd om zijn heldendaden tijdens de Engelse invasies, was een hoofdrolspeler in de meest memorabele episode van revolutionair geweld aan het begin van 1810.

Toen hij op de hoogte werd gebracht van de gebeurtenissen in Buenos Aires, besloot hij vanuit Córdoba een contrarevolutie te leiden. Met ijzeren wil en nog steeds overtuigd van zijn plicht jegens de Kroon verzamelde hij bijna duizend man en trainde hen persoonlijk.

In die tijd heerste er verdeeldheid binnen het onderkoninkrijk. Dámaso Uriburu, een tijdgenoot die getuige was van de gebeurtenissen, berichtte dat de bevolking, "met uitzondering van de Europese Spanjaarden en overheidsfunctionarissen, sympathiseerde met de ideeën die in Buenos Aires werden gepromoot en hun propaganda met de grootste hartstocht steunde." Desondanks sloeg de angst toe toen bekend werd dat de hoofdstad een expeditie naar Córdoba zou sturen. Liniers' figuur dwong nog steeds respect en steun af; zijn prestige als overwinnaar van de Engelsen trok velen naar zich toe.

In augustus 1810 namen de mannen van de Junta de stad zonder tegenstand in en benoemden Juan Martín de Pueyrredón tot commandant. Zijn komst werd gevierd; enthousiaste jongemannen vroegen zelfs om zich bij de patriottische troepen aan te sluiten, onder wie een tiener genaamd José María Paz, een toekomstige generaal van de onafhankelijkheidsbeweging.

Twee dagen eerder was Liniers uit Córdoba vertrokken. Vastbesloten om zijn loyaliteit aan de Spaanse monarch te bewijzen, negeerde hij de waarschuwingen van Belgrano, Saavedra en zelfs zijn schoonvader, Martín de Sarratea, die hem smeekten uit de weg te blijven om zijn leven te redden. Alles ging vanaf het begin mis: zijn troepen verspreidden zich snel – sommigen beledigden hem zelfs bij hun vertrek – en de munitiewagen explodeerde. Zonder andere middelen verborg hij zich in San Francisco del Chañar. Hij betaalde een arbeider om zijn schuilplaats geheim te houden, maar de man verraadde hem. Die informant, voor het leven getekend door zijn daad, zou door het volk met minachting worden herinnerd als de "schurftige verrader".

De middernachtscène van zijn gevangenneming is een van de meest aangrijpende scènes in de revolutionaire geschiedenis. Liniers en zijn metgezellen werden met geweld gewekt door een posse onder leiding van José María Urien. De behandeling was wreed: ze werden van al hun bezittingen beroofd en bijna naakt achtergelaten. Paul Groussac beschreef hoe de held zo bruut werd vastgebonden dat "het bloed uit zijn vingertoppen spoot". Maanden later zou de Junta Urien vervolgen omdat hij "zich niet met de zuiverheid en eer had gedragen die hij verschuldigd was in de gevangenis van Don Santiago de Liniers."

Aanvankelijk had niemand verwacht dat het met een vuurpeloton zou eindigen. Toen het executiebevel uit Buenos Aires arriveerde – op instigatie van Mariano Moreno – werd het genegeerd. Liniers doden? Onmogelijk. Francisco Ortiz de Ocampo weigerde te gehoorzamen, wat hem de afwijzing van de Junta en zijn ontslag opleverde. Castelli en French werden gestuurd om ervoor te zorgen dat het vonnis werd uitgevoerd. Bartolomé Mitre beschrijft de dramatische woordenwisseling tussen Moreno en Castelli:

"Vriend, je bent in staat je vader te doden." Castelli probeerde zich te verontschuldigen, waarop Moreno antwoordde: "Ga je gang, en ik hoop dat je niet dezelfde zwakte begaat als onze generaal; als het genomen besluit dan nog steeds niet wordt uitgevoerd, zal lid Larrea vertrekken, en ik geloof dat het hem niet aan vastberadenheid zal ontbreken, en ten slotte zal ik zelf ook gaan als het nodig is."

In die dagen schokte de mishandeling van de gevangenen de inwoners van Córdoba, die hen voorraden probeerden te brengen. Vaak werden ze ontdekt en belandden de leveringen in de handen van de soldaten. Onder hen was Doña Tiburcia Haedo, de moeder van de jonge Paz. De veroordeling van Uriens eigen ondergeschikten leidde tot zijn ontslag; Liniers' lot was echter al bezegeld.

Op 26 augustus 1810, op een eenzame plek genaamd Tiger's Head, speelde zich de tragedie af. Castelli las het vonnis voor. Groussac beschrijft het met aangrijpende levendigheid:

De gevangenen werden in een rij geplaatst, op enige afstand van elkaar, vooraan de gevormde groep... er volgden twee verschrikkelijke seconden van wachten om het schot te kunnen lossen, en toen, bij de kreet "Vuur!", klonk er een enkele donderslag die het bos deed schudden en de vijf lichamen over de grond rolden... er wordt gezegd dat French, een soldaat van de Reconquista, zijn pistool op het hoofd van de Reconquistador moest afvuren.

De lichamen werden in een greppel gedumpt, hoewel een lokale priester ze opgroef voor de begrafenis. Jaren later, in 1862, werden Liniers en Juan Gutiérrez de la Concha naar Spanje vervoerd. Hun mausoleum draagt ​​een aangrijpende inscriptie: "De laatste helden van het Oude Vaderland waren de eerste slachtoffers van het Nieuwe Vaderland. Hulde van de Argentijnse marine, augustus 1960."

De executie was bovenal een daad van politieke angst. Buenos Aires vereerde Liniers, en zijn aanwezigheid had de revolutie in gevaar kunnen brengen. Het was veiliger hem in Córdoba te doden dan hem voet in de hoofdstad te laten zetten. De junta, op de hoogte van het schandaal, publiceerde een manifest waarin ze de daad probeerde te rechtvaardigen en zelfs beweerde dat de graaf "de junta had beledigd door zichzelf revolutionaire bedoelingen tegen de soevereiniteit van Ferdinand VII toe te schrijven."

Vele jaren later vatte Juan José Rodríguez Peña de logica van die daad met brutale openhartigheid samen:

"We waren wreed! Wat een beschuldiging! (...) Gooi de schuld maar in ons gezicht en geniet van de resultaten. Wij zullen de beulen zijn; jullie de vrije mannen."

Zo werd de held van de Reconquista een martelaar van de Revolutie, een slachtoffer van een periode waarin loyaliteit en angsten elkaar kruisten, in een context waarin een nieuw thuisland geboren zou worden.