90 jaar Cracovia Manor in Wallington
Het Cracovia Manor Polish House in Wallington, New Jersey, viert op zaterdag 15 november een prachtig jubileum – 90 jaar bestaan en onafgebroken activiteit. Ter ere hiervan nodigt het management van Cracovia u uit voor een jubileumbal. Deze gebeurtenis zal ongetwijfeld de geschiedenis ingaan van de Poolse Amerikanen.
De officiële naam van deze unieke plek was vanaf het begin Polish Peoples Home Cracovia. Op 12 oktober 2003 werd de naam gewijzigd in Cracovia Manor.
"We hebben ongeveer twaalf jaar gevochten om de naam te veranderen, omdat de Engelse naam – Polish Peoples Home – enigszins misleidend was voor Amerikanen. Het riep het beeld op van een plek alleen voor Polen, afgesloten voor andere landen", legde de toenmalige president Grażyna Torbus uit in een interview met Nowy Dziennik in november 2008.
Sommigen zagen Krakau zelfs als een plek voor ouderenzorg. Maar het is geen plek die alleen toegankelijk is voor één etnische groep. We staan open voor iedereen die op bezoek wil komen. Omdat het leven hier floreert, met talloze evenementen en bals. En dat was de belangrijkste reden voor de verandering. Bovendien klinkt Krakowski Dwór leuk," voegde ze eraan toe.
Een Pools centrum in een Poolse stad
Wallington trekt al lange tijd Polen aan die als immigranten naar de Verenigde Staten kwamen. De stad werd officieel gesticht op 2 januari 1895. Voorheen was het een nederzetting met verschillende namen, met een bevolking van ongeveer duizend, voornamelijk van Ierse of Nederlandse afkomst. Historische bronnen suggereren dat Wallington zijn naam te danken heeft aan een Nederlandse kolonist genaamd Walling Jacobse Van Winkle, die in 1687 land kocht dat samenviel met de huidige stad en de eerste was die er een huis bouwde. Omdat zeven nakomelingen van zijn familie de achternaam Walling droegen, evolueerde de naam van de nederzetting rond deze naam en werd uiteindelijk… Wallington. Volgens de volkstelling van 2010 woonden er destijds 11.335 mensen, van wie ongeveer 80 procent beweerde Poolse wortels te hebben. Destijds was het de meest Poolse stad in New Jersey en een van de meest Poolse in de hele Verenigde Staten.
De snelle groei van de stad begon in 1915, na de bouw van een brug over de Passaic River, die de twee door de rivier gescheiden plaatsen met elkaar verbond: Passaic en Wallington. Poolse immigranten die werk vonden in het geïndustrialiseerde Passaic, vestigden zich aan de overkant van de rivier, langs Pulaski Avenue. Na verloop van tijd verhuisde het stadscentrum, voorheen gelegen nabij Locust Avenue, hierheen. In 1925 werd een Poolse parochie van de Nationale Kerk opgericht, gewijd aan de Transfiguratie van de Heer, en in 1944 een rooms-katholieke parochie, gewijd aan het Heilig Hart van Jezus.
Talrijke Poolse winkels en bedrijven verrezen hier, en Poolse instellingen en organisaties floreerden. In mei 1920 werd de Wawel Bouw- en Leningvereniging opgericht, vijf jaar later gevolgd door de Józef Piłsudski Vereniging.
De noodzaak om een centrum voor het Poolse gemeenschapsleven te creëren – een permanente plek waar Polen elkaar konden ontmoeten en de Poolse cultuur en tradities konden cultiveren – werd steeds urgenter. In april 1935 werd een oprichtingscomité gevormd, dat al snel het Poolse Huis oprichtte. De leden waren onder andere Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski en Anna Warchoł. Het comité benaderde de Wawel Building and Loan Association met een aanbod om het Wallington Auditorium, eigendom van Kasteel Wawel, te huren. Het aanbod werd gretig aanvaard en de maandelijkse huur werd vastgesteld op $ 25. Maar zelfs dit bedrag bleek te hoog tijdens de economische crisis die de Verenigde Staten en de wereld in zijn greep hield. Alleen dankzij de vrijgevigheid van de oprichters overleefde het Poolse Huis de crisis.
In november 1944 kocht het Comité voor het Poolse Huis (bestaande uit Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila en juridisch adviseur Alden Patlen) het Wallington Auditorium voor $ 12.000. Vele vrijwilligers renoveerden het gebouw vervolgens belangeloos om het Poolse huis in Wallington zo indrukwekkend mogelijk te maken.
Na het einde van de Tweede Wereldoorlog kwamen er veel nieuwe Poolse immigranten naar de stad. Het Poolse Huis groeide in kracht en begon een steeds belangrijkere rol te spelen in het leven van de lokale Poolse gemeenschap. Na verloop van tijd werd het het hoofdkwartier van talloze Poolse organisaties.
Eind jaren zestig brak een nieuwe fase aan in de ontwikkeling van het Poolse Volkscentrum Krakau. De Poolse Jeugdvereniging verhuisde van Passaic naar Krakau. Het was een levendige organisatie met een nieuwe geest. Al snel sloten veel van haar leden zich aan bij het bestuur van het Poolse Centrum, waaronder Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka en Bolesław Budzyń. Het Aria-koor en de Adam Mickiewicz Poolse School, opgericht door de Poolse Jeugdvereniging, vonden hier ook hun thuisbasis. De afdeling Bergen en Passaic County van het Pools-Amerikaanse Congres vestigde zich er ook.
Een tijdlang hield dansgroep Groep 2571 van de Poolse Nationale Vereniging hier repetities. Jarenlang, tot voor kort, kwamen scouts hier elke dinsdag bijeen. Bijna 20 jaar lang runde dansmeester Józef Pałka hier zijn school – Joseph's Dance Studio – waar hij companion dancing promootte bij kinderen en volwassenen.
De Bolesław Budzyń Stichting was meer dan 15 jaar actief in Cracovia en kende beurzen toe aan de meest getalenteerde studenten van Poolse afkomst uit New Jersey die aan Amerikaanse universiteiten studeerden. Roman Gęza stond jarenlang aan het hoofd van de stichting. Het Wallington Pulaski Paradecomité heeft er ook zijn hoofdkantoor.
Uit de nood van het hart, met het oog op de toekomst…
Eind jaren tachtig beleefde Cracovia een ware renaissance. Het aangrenzende pand, aan Locust Avenue 150, werd toen gekocht van een makelaarskantoor. In de daaropvolgende jaren werden de parkeerplaats en de erfafscheiding herbouwd. De keuken in het hoofdgebouw werd verwijderd en er kwam een kleine zaal voor in de plaats, die met de grotere kon worden gecombineerd. Dit versterkte de mogelijkheden voor het organiseren van diverse evenementen aanzienlijk.
Een paar jaar later werd de grote bar, die tot dan toe ondermaats functioneerde, omgetoverd tot een moderne keuken, een elegant kantoor en twee badkamers. De kleine en grote zaal werden gerenoveerd met artistiek decoratief werk. Er werd nieuw tapijt gelegd. Ook de lobby werd gerenoveerd. Er werd een nieuw verwarmings- en koelsysteem geïnstalleerd.
Krakau is de locatie voor bijeenkomsten van Poolse organisaties en ontmoetingen met interessante mensen (gasten zijn onder andere de Poolse president Andrzej Duda, de wereldberoemde Poolse bergbeklimmer Ryszard Pawłowski, journalist en schrijver Witold Gadowski en zangeres Irena Jarocka). Er worden bruiloften, eerste communies en dopen gehouden, evenals talloze bals en speciale evenementen. Sociale bijeenkomsten bevorderen nieuwe vriendschappen, wat resulteert in vele huwelijken.
“Ik zit al twaalf jaar in het bestuur van Cracovia”, zegt Krzysztof Rychter. Ik wil benadrukken dat elk evenement dat we organiseren het resultaat is van een team van mensen die hier werken. Dit team begint bij het management en eindigt bij de serveersters die de klanten bedienen. We streven ernaar deze plek te behouden. Dit Poolse Huis is gebouwd door geweldige mensen. Geweldige mensen hebben hier door de jaren heen gewerkt en ik herinner me ze nog goed: mevrouw Eugenia Raczyńska, de heer Ryszard Wójcik – die lange tijd manager was van het Poolse Huis, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka en Bolesław Budzyń. Helaas zijn ze overleden. Jarenlang was er niet ver van Cracovia, aan de Monroe Street in Passaic, een ander Pools Huis – het Pools-Amerikaans Cultureel Centrum, maar dat is al vijf jaar gesloten omdat het verkocht is. Daarom proberen we de Poolse gemeenschap naar deze Poolse plek in Wallington te trekken. We proberen ook de oudere generatie aan te trekken, de tweede of derde generatie Polen in de VS, zodat ze deze plek leuk vinden en met hun aanwezigheid steunen. We verhuren gratis ruimtes aan verschillende groepen Polen voor specifieke evenementen. "Evenementen – de hooglanders zijn hier bijvoorbeeld een levendige groep. We organiseerden een speciale receptie vóór de laatste Pulaski Parade, die plaatsvond op zondag 5 oktober, en we hadden ook een receptie na de parade. We organiseren nieuwe evenementen – dit jaar organiseerden we op 18 oktober voor de derde keer het Oktoberfest, een avond met goed bier. Het gebouw is van binnen en van buiten grondig gerenoveerd. Dit betekent echter dat er meer mensen naar Krakau komen", benadrukte Krzysztof Rychter.
"Zolang we nog sterk genoeg zijn, zullen we niet toestaan dat Polonia zo'n mooie plek met zulke tradities verliest", zegt president Grażyna Torbus.
Dit is ons thuis, het Poolse thuis
Bewaarde documenten en de herinneringen van vele mensen laten zien dat Cracovia Manor vanaf het allereerste begin, toen het officieel zijn deuren opende, een plek van grote betekenis is geweest voor de Poolse gemeenschap in New Jersey. Dit komt doordat deze plek is ontstaan uit de behoeften van vele harten en een ongelooflijke, positieve energie heeft gehad en nog steeds heeft. In de 90 jaar van zijn bestaan heeft het talloze bruiloften, eerste communies, concerten, bijeenkomsten, dansavonden, poëzievoordrachten, feestdagen en jubileumvieringen gehuisvest. Al deze herinneringen en emoties zijn nog steeds aanwezig binnen deze muren. Het is dan ook geen verrassing dat Cracovia Manor – prachtig gerestaureerd dankzij de inspanningen van de Raad van Bestuur en de hulp van sponsors en vrienden – een van de populairste Poolse gemeenschapslocaties in New Jersey is! Laten we hopen dat het dat nog 90 jaar blijft.
Drie generaties Polen hebben voor het Poolse Huis in Cracovia gewerkt. Emigranten die voor de oorlog werkten, legden de basis voor dit huis. De tweede generatie bestond uit veteranen van de Tweede Wereldoorlog en hun families. Het lot had hen ver van hun thuisland gebracht en in Washington sloten ze zich enthousiast aan bij de Poolse gemeenschap. De derde golf emigranten was de "Solidariteits-emigratie" van de jaren 80. Allen droegen, in meer of mindere mate, bij aan de promotie van de Poolse cultuur en aan het behoud van hun voorouderlijke taal en religie. Allen lieten ook een erfenis van hun werk na in het Poolse Huis aan Main Avenue.
Wat dit huis onderscheidt van veel vergelijkbare Poolse huizen, is dat het geen enkele eigenaar heeft – het is in handen van aandeelhouders. In de afgelopen 30 jaar is Landgoed Cracovia geleid door Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki, Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski en Hanna Ślęzak. Momenteel is Grażyna Torbus voorzitter van het Poolse Landgoed Cracovia. Het is ongetwijfeld dankzij haar immense toewijding (en natuurlijk de steun van de bestuursleden) dat het huis is gemoderniseerd en verbeterd, zowel van binnen als van buiten.
"We moeten er ook voor zorgen dat deze plek altijd verbonden blijft met de Poolse cultuur en tradities, dat het een bron van trots voor ons is en dat het ons allemaal zo lang mogelijk van dienst kan zijn", benadrukt president Grażyna Torbus.
"Dit huis heeft een beheerder nodig die voor alles zorgt en repareert wat er gerepareerd moet worden. Ik probeer zo'n beheerder te zijn. Ik ken elke hoek van dit huis, van binnen en van buiten, want het is mijn tweede thuis", zegt beheerder Witold Kulesza, die al jaren bij Cracovia werkt.
•
De huidige samenstelling van de raad van bestuur van Cracovia Manor, bestaande uit 11 personen:
Grażyna Torbus – president, Victor Bagiński – vice-president, Celina B. Urbankowski – protocolsecretaris, Małgorzata Gruca – financieel secretaris, Witold Kulesza – manager, Krzysztof Rychter – penningmeester, adjunct-manager, Andrzej Łukaszek – adjunct-manager, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik en Slawomir Gancarz.
Landgoed Cracovia
196 Hoofdlaan
Wallington, NJ 07057
Telefoon: 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Auteur: Janusz M. Szlechta
Foto's: Janusz M. Szlechta
Het Cracovia Manor Polish House in Wallington, New Jersey, viert op zaterdag 15 november een prachtig jubileum – 90 jaar bestaan en onafgebroken activiteit. Ter ere hiervan nodigt het management van Cracovia u uit voor een jubileumbal. Deze gebeurtenis zal ongetwijfeld de geschiedenis ingaan van de Poolse Amerikanen.
De officiële naam van deze unieke plek was vanaf het begin Polish Peoples Home Cracovia. Op 12 oktober 2003 werd de naam gewijzigd in Cracovia Manor.
"We hebben ongeveer twaalf jaar gevochten om de naam te veranderen, omdat de Engelse naam – Polish Peoples Home – enigszins misleidend was voor Amerikanen. Het riep het beeld op van een plek alleen voor Polen, afgesloten voor andere landen", legde de toenmalige president Grażyna Torbus uit in een interview met Nowy Dziennik in november 2008.
Sommigen zagen Krakau zelfs als een plek voor ouderenzorg. Maar het is geen plek die alleen toegankelijk is voor één etnische groep. We staan open voor iedereen die op bezoek wil komen. Omdat het leven hier floreert, met talloze evenementen en bals. En dat was de belangrijkste reden voor de verandering. Bovendien klinkt Krakowski Dwór leuk," voegde ze eraan toe.
Een Pools centrum in een Poolse stad
Wallington trekt al lange tijd Polen aan die als immigranten naar de Verenigde Staten kwamen. De stad werd officieel gesticht op 2 januari 1895. Voorheen was het een nederzetting met verschillende namen, met een bevolking van ongeveer duizend, voornamelijk van Ierse of Nederlandse afkomst. Historische bronnen suggereren dat Wallington zijn naam te danken heeft aan een Nederlandse kolonist genaamd Walling Jacobse Van Winkle, die in 1687 land kocht dat samenviel met de huidige stad en de eerste was die er een huis bouwde. Omdat zeven nakomelingen van zijn familie de achternaam Walling droegen, evolueerde de naam van de nederzetting rond deze naam en werd uiteindelijk… Wallington. Volgens de volkstelling van 2010 woonden er destijds 11.335 mensen, van wie ongeveer 80 procent beweerde Poolse wortels te hebben. Destijds was het de meest Poolse stad in New Jersey en een van de meest Poolse in de hele Verenigde Staten.
De snelle groei van de stad begon in 1915, na de bouw van een brug over de Passaic River, die de twee door de rivier gescheiden plaatsen met elkaar verbond: Passaic en Wallington. Poolse immigranten die werk vonden in het geïndustrialiseerde Passaic, vestigden zich aan de overkant van de rivier, langs Pulaski Avenue. Na verloop van tijd verhuisde het stadscentrum, voorheen gelegen nabij Locust Avenue, hierheen. In 1925 werd een Poolse parochie van de Nationale Kerk opgericht, gewijd aan de Transfiguratie van de Heer, en in 1944 een rooms-katholieke parochie, gewijd aan het Heilig Hart van Jezus.
Talrijke Poolse winkels en bedrijven verrezen hier, en Poolse instellingen en organisaties floreerden. In mei 1920 werd de Wawel Bouw- en Leningvereniging opgericht, vijf jaar later gevolgd door de Józef Piłsudski Vereniging.
De noodzaak om een centrum voor het Poolse gemeenschapsleven te creëren – een permanente plek waar Polen elkaar konden ontmoeten en de Poolse cultuur en tradities konden cultiveren – werd steeds urgenter. In april 1935 werd een oprichtingscomité gevormd, dat al snel het Poolse Huis oprichtte. De leden waren onder andere Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski en Anna Warchoł. Het comité benaderde de Wawel Building and Loan Association met een aanbod om het Wallington Auditorium, eigendom van Kasteel Wawel, te huren. Het aanbod werd gretig aanvaard en de maandelijkse huur werd vastgesteld op $ 25. Maar zelfs dit bedrag bleek te hoog tijdens de economische crisis die de Verenigde Staten en de wereld in zijn greep hield. Alleen dankzij de vrijgevigheid van de oprichters overleefde het Poolse Huis de crisis.
In november 1944 kocht het Comité voor het Poolse Huis (bestaande uit Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila en juridisch adviseur Alden Patlen) het Wallington Auditorium voor $ 12.000. Vele vrijwilligers renoveerden het gebouw vervolgens belangeloos om het Poolse huis in Wallington zo indrukwekkend mogelijk te maken.
Na het einde van de Tweede Wereldoorlog kwamen er veel nieuwe Poolse immigranten naar de stad. Het Poolse Huis groeide in kracht en begon een steeds belangrijkere rol te spelen in het leven van de lokale Poolse gemeenschap. Na verloop van tijd werd het het hoofdkwartier van talloze Poolse organisaties.
Eind jaren zestig brak een nieuwe fase aan in de ontwikkeling van het Poolse Volkscentrum Krakau. De Poolse Jeugdvereniging verhuisde van Passaic naar Krakau. Het was een levendige organisatie met een nieuwe geest. Al snel sloten veel van haar leden zich aan bij het bestuur van het Poolse Centrum, waaronder Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka en Bolesław Budzyń. Het Aria-koor en de Adam Mickiewicz Poolse School, opgericht door de Poolse Jeugdvereniging, vonden hier ook hun thuisbasis. De afdeling Bergen en Passaic County van het Pools-Amerikaanse Congres vestigde zich er ook.
Een tijdlang hield dansgroep Groep 2571 van de Poolse Nationale Vereniging hier repetities. Jarenlang, tot voor kort, kwamen scouts hier elke dinsdag bijeen. Bijna 20 jaar lang runde dansmeester Józef Pałka hier zijn school – Joseph's Dance Studio – waar hij companion dancing promootte bij kinderen en volwassenen.
De Bolesław Budzyń Stichting was meer dan 15 jaar actief in Cracovia en kende beurzen toe aan de meest getalenteerde studenten van Poolse afkomst uit New Jersey die aan Amerikaanse universiteiten studeerden. Roman Gęza stond jarenlang aan het hoofd van de stichting. Het Wallington Pulaski Paradecomité heeft er ook zijn hoofdkantoor.
Uit de nood van het hart, met het oog op de toekomst…
Eind jaren tachtig beleefde Cracovia een ware renaissance. Het aangrenzende pand, aan Locust Avenue 150, werd toen gekocht van een makelaarskantoor. In de daaropvolgende jaren werden de parkeerplaats en de erfafscheiding herbouwd. De keuken in het hoofdgebouw werd verwijderd en er kwam een kleine zaal voor in de plaats, die met de grotere kon worden gecombineerd. Dit versterkte de mogelijkheden voor het organiseren van diverse evenementen aanzienlijk.
Een paar jaar later werd de grote bar, die tot dan toe ondermaats functioneerde, omgetoverd tot een moderne keuken, een elegant kantoor en twee badkamers. De kleine en grote zaal werden gerenoveerd met artistiek decoratief werk. Er werd nieuw tapijt gelegd. Ook de lobby werd gerenoveerd. Er werd een nieuw verwarmings- en koelsysteem geïnstalleerd.
Krakau is de locatie voor bijeenkomsten van Poolse organisaties en ontmoetingen met interessante mensen (gasten zijn onder andere de Poolse president Andrzej Duda, de wereldberoemde Poolse bergbeklimmer Ryszard Pawłowski, journalist en schrijver Witold Gadowski en zangeres Irena Jarocka). Er worden bruiloften, eerste communies en dopen gehouden, evenals talloze bals en speciale evenementen. Sociale bijeenkomsten bevorderen nieuwe vriendschappen, wat resulteert in vele huwelijken.
“Ik zit al twaalf jaar in het bestuur van Cracovia”, zegt Krzysztof Rychter. Ik wil benadrukken dat elk evenement dat we organiseren het resultaat is van een team van mensen die hier werken. Dit team begint bij het management en eindigt bij de serveersters die de klanten bedienen. We streven ernaar deze plek te behouden. Dit Poolse Huis is gebouwd door geweldige mensen. Geweldige mensen hebben hier door de jaren heen gewerkt en ik herinner me ze nog goed: mevrouw Eugenia Raczyńska, de heer Ryszard Wójcik – die lange tijd manager was van het Poolse Huis, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka en Bolesław Budzyń. Helaas zijn ze overleden. Jarenlang was er niet ver van Cracovia, aan de Monroe Street in Passaic, een ander Pools Huis – het Pools-Amerikaans Cultureel Centrum, maar dat is al vijf jaar gesloten omdat het verkocht is. Daarom proberen we de Poolse gemeenschap naar deze Poolse plek in Wallington te trekken. We proberen ook de oudere generatie aan te trekken, de tweede of derde generatie Polen in de VS, zodat ze deze plek leuk vinden en met hun aanwezigheid steunen. We verhuren gratis ruimtes aan verschillende groepen Polen voor specifieke evenementen. "Evenementen – de hooglanders zijn hier bijvoorbeeld een levendige groep. We organiseerden een speciale receptie vóór de laatste Pulaski Parade, die plaatsvond op zondag 5 oktober, en we hadden ook een receptie na de parade. We organiseren nieuwe evenementen – dit jaar organiseerden we op 18 oktober voor de derde keer het Oktoberfest, een avond met goed bier. Het gebouw is van binnen en van buiten grondig gerenoveerd. Dit betekent echter dat er meer mensen naar Krakau komen", benadrukte Krzysztof Rychter.
"Zolang we nog sterk genoeg zijn, zullen we niet toestaan dat Polonia zo'n mooie plek met zulke tradities verliest", zegt president Grażyna Torbus.
Dit is ons thuis, het Poolse thuis
Bewaarde documenten en de herinneringen van vele mensen laten zien dat Cracovia Manor vanaf het allereerste begin, toen het officieel zijn deuren opende, een plek van grote betekenis is geweest voor de Poolse gemeenschap in New Jersey. Dit komt doordat deze plek is ontstaan uit de behoeften van vele harten en een ongelooflijke, positieve energie heeft gehad en nog steeds heeft. In de 90 jaar van zijn bestaan heeft het talloze bruiloften, eerste communies, concerten, bijeenkomsten, dansavonden, poëzievoordrachten, feestdagen en jubileumvieringen gehuisvest. Al deze herinneringen en emoties zijn nog steeds aanwezig binnen deze muren. Het is dan ook geen verrassing dat Cracovia Manor – prachtig gerestaureerd dankzij de inspanningen van de Raad van Bestuur en de hulp van sponsors en vrienden – een van de populairste Poolse gemeenschapslocaties in New Jersey is! Laten we hopen dat het dat nog 90 jaar blijft.
Drie generaties Polen hebben voor het Poolse Huis in Cracovia gewerkt. Emigranten die voor de oorlog werkten, legden de basis voor dit huis. De tweede generatie bestond uit veteranen van de Tweede Wereldoorlog en hun families. Het lot had hen ver van hun thuisland gebracht en in Washington sloten ze zich enthousiast aan bij de Poolse gemeenschap. De derde golf emigranten was de "Solidariteits-emigratie" van de jaren 80. Allen droegen, in meer of mindere mate, bij aan de promotie van de Poolse cultuur en aan het behoud van hun voorouderlijke taal en religie. Allen lieten ook een erfenis van hun werk na in het Poolse Huis aan Main Avenue.
Wat dit huis onderscheidt van veel vergelijkbare Poolse huizen, is dat het geen enkele eigenaar heeft – het is in handen van aandeelhouders. In de afgelopen 30 jaar is Landgoed Cracovia geleid door Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki, Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski en Hanna Ślęzak. Momenteel is Grażyna Torbus voorzitter van het Poolse Landgoed Cracovia. Het is ongetwijfeld dankzij haar immense toewijding (en natuurlijk de steun van de bestuursleden) dat het huis is gemoderniseerd en verbeterd, zowel van binnen als van buiten.
"We moeten er ook voor zorgen dat deze plek altijd verbonden blijft met de Poolse cultuur en tradities, dat het een bron van trots voor ons is en dat het ons allemaal zo lang mogelijk van dienst kan zijn", benadrukt president Grażyna Torbus.
"Dit huis heeft een beheerder nodig die voor alles zorgt en repareert wat er gerepareerd moet worden. Ik probeer zo'n beheerder te zijn. Ik ken elke hoek van dit huis, van binnen en van buiten, want het is mijn tweede thuis", zegt beheerder Witold Kulesza, die al jaren bij Cracovia werkt.
•
De huidige samenstelling van de raad van bestuur van Cracovia Manor, bestaande uit 11 personen:
Grażyna Torbus – president, Victor Bagiński – vice-president, Celina B. Urbankowski – protocolsecretaris, Małgorzata Gruca – financieel secretaris, Witold Kulesza – manager, Krzysztof Rychter – penningmeester, adjunct-manager, Andrzej Łukaszek – adjunct-manager, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik en Slawomir Gancarz.
Landgoed Cracovia
196 Hoofdlaan
Wallington, NJ 07057
Telefoon: 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Auteur: Janusz M. Szlechta
Foto's: Janusz M. Szlechta
Het Cracovia Manor Polish House in Wallington, New Jersey, viert op zaterdag 15 november een prachtig jubileum – 90 jaar bestaan en onafgebroken activiteit. Ter ere hiervan nodigt het management van Cracovia u uit voor een jubileumbal. Deze gebeurtenis zal ongetwijfeld de geschiedenis ingaan van de Poolse Amerikanen.
De officiële naam van deze unieke plek was vanaf het begin Polish Peoples Home Cracovia. Op 12 oktober 2003 werd de naam gewijzigd in Cracovia Manor.
"We hebben ongeveer twaalf jaar gevochten om de naam te veranderen, omdat de Engelse naam – Polish Peoples Home – enigszins misleidend was voor Amerikanen. Het riep het beeld op van een plek alleen voor Polen, afgesloten voor andere landen", legde de toenmalige president Grażyna Torbus uit in een interview met Nowy Dziennik in november 2008.
Sommigen zagen Krakau zelfs als een plek voor ouderenzorg. Maar het is geen plek die alleen toegankelijk is voor één etnische groep. We staan open voor iedereen die op bezoek wil komen. Omdat het leven hier floreert, met talloze evenementen en bals. En dat was de belangrijkste reden voor de verandering. Bovendien klinkt Krakowski Dwór leuk," voegde ze eraan toe.
Een Pools centrum in een Poolse stad
Wallington trekt al lange tijd Polen aan die als immigranten naar de Verenigde Staten kwamen. De stad werd officieel gesticht op 2 januari 1895. Voorheen was het een nederzetting met verschillende namen, met een bevolking van ongeveer duizend, voornamelijk van Ierse of Nederlandse afkomst. Historische bronnen suggereren dat Wallington zijn naam te danken heeft aan een Nederlandse kolonist genaamd Walling Jacobse Van Winkle, die in 1687 land kocht dat samenviel met de huidige stad en de eerste was die er een huis bouwde. Omdat zeven nakomelingen van zijn familie de achternaam Walling droegen, evolueerde de naam van de nederzetting rond deze naam en werd uiteindelijk… Wallington. Volgens de volkstelling van 2010 woonden er destijds 11.335 mensen, van wie ongeveer 80 procent beweerde Poolse wortels te hebben. Destijds was het de meest Poolse stad in New Jersey en een van de meest Poolse in de hele Verenigde Staten.
De snelle groei van de stad begon in 1915, na de bouw van een brug over de Passaic River, die de twee door de rivier gescheiden plaatsen met elkaar verbond: Passaic en Wallington. Poolse immigranten die werk vonden in het geïndustrialiseerde Passaic, vestigden zich aan de overkant van de rivier, langs Pulaski Avenue. Na verloop van tijd verhuisde het stadscentrum, voorheen gelegen nabij Locust Avenue, hierheen. In 1925 werd een Poolse parochie van de Nationale Kerk opgericht, gewijd aan de Transfiguratie van de Heer, en in 1944 een rooms-katholieke parochie, gewijd aan het Heilig Hart van Jezus.
Talrijke Poolse winkels en bedrijven verrezen hier, en Poolse instellingen en organisaties floreerden. In mei 1920 werd de Wawel Bouw- en Leningvereniging opgericht, vijf jaar later gevolgd door de Józef Piłsudski Vereniging.
De noodzaak om een centrum voor het Poolse gemeenschapsleven te creëren – een permanente plek waar Polen elkaar konden ontmoeten en de Poolse cultuur en tradities konden cultiveren – werd steeds urgenter. In april 1935 werd een oprichtingscomité gevormd, dat al snel het Poolse Huis oprichtte. De leden waren onder andere Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski en Anna Warchoł. Het comité benaderde de Wawel Building and Loan Association met een aanbod om het Wallington Auditorium, eigendom van Kasteel Wawel, te huren. Het aanbod werd gretig aanvaard en de maandelijkse huur werd vastgesteld op $ 25. Maar zelfs dit bedrag bleek te hoog tijdens de economische crisis die de Verenigde Staten en de wereld in zijn greep hield. Alleen dankzij de vrijgevigheid van de oprichters overleefde het Poolse Huis de crisis.
In november 1944 kocht het Comité voor het Poolse Huis (bestaande uit Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila en juridisch adviseur Alden Patlen) het Wallington Auditorium voor $ 12.000. Vele vrijwilligers renoveerden het gebouw vervolgens belangeloos om het Poolse huis in Wallington zo indrukwekkend mogelijk te maken.
Na het einde van de Tweede Wereldoorlog kwamen er veel nieuwe Poolse immigranten naar de stad. Het Poolse Huis groeide in kracht en begon een steeds belangrijkere rol te spelen in het leven van de lokale Poolse gemeenschap. Na verloop van tijd werd het het hoofdkwartier van talloze Poolse organisaties.
Eind jaren zestig brak een nieuwe fase aan in de ontwikkeling van het Poolse Volkscentrum Krakau. De Poolse Jeugdvereniging verhuisde van Passaic naar Krakau. Het was een levendige organisatie met een nieuwe geest. Al snel sloten veel van haar leden zich aan bij het bestuur van het Poolse Centrum, waaronder Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka en Bolesław Budzyń. Het Aria-koor en de Adam Mickiewicz Poolse School, opgericht door de Poolse Jeugdvereniging, vonden hier ook hun thuisbasis. De afdeling Bergen en Passaic County van het Pools-Amerikaanse Congres vestigde zich er ook.
Een tijdlang hield dansgroep Groep 2571 van de Poolse Nationale Vereniging hier repetities. Jarenlang, tot voor kort, kwamen scouts hier elke dinsdag bijeen. Bijna 20 jaar lang runde dansmeester Józef Pałka hier zijn school – Joseph's Dance Studio – waar hij companion dancing promootte bij kinderen en volwassenen.
De Bolesław Budzyń Stichting was meer dan 15 jaar actief in Cracovia en kende beurzen toe aan de meest getalenteerde studenten van Poolse afkomst uit New Jersey die aan Amerikaanse universiteiten studeerden. Roman Gęza leidde de stichting jarenlang. Het Wallington Pulaski Paradecomité heeft er ook zijn hoofdkantoor.
Uit de nood van het hart, met het oog op de toekomst…
Eind jaren tachtig beleefde Cracovia een ware renaissance. Het aangrenzende pand, aan Locust Avenue 150, werd toen gekocht van een makelaarskantoor. In de daaropvolgende jaren werden de parkeerplaats en de erfafscheiding herbouwd. De keuken in het hoofdgebouw werd verwijderd en er kwam een kleine zaal voor in de plaats, die met de grotere kon worden gecombineerd. Dit versterkte de mogelijkheden voor het organiseren van diverse evenementen aanzienlijk.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
Polski Dom Cracovia Manor w mieście Wallington, w stanie New Jersey, w sobotę, 15 listopada, świętować będzie wspaniały jubileusz – 90 lat istnienia i nieprzerwanej działalności. Z tej okazji dyrekcja Cracovii zaprasza na jubileuszowy bal. Wydarzenie to na pewno zapisze się na kartach historii amerykańskiej Polonii.
Oficjalna nazwa tego wyjątkowego miejsca od początku brzmiała Polish Peoples Home Cracovia, czyli Polski Dom Ludowy Cracovia. 12 października 2003 roku nazwa została zmieniona na Cracovia Manor (Krakowski Dwór).
„Mniej więcej 12 lat walczyliśmy o zmianę tej nazwy bowiem po angielsku – Polish Peoples Home – dla Amerykanów była trochę myląca. Kojarzyła się bowiem z miejscem tylko dla Polaków, zamkniętym dla innych nacji” – tłumaczyła w wywiadzie udzielonym w listopadzie 2008 roku „Nowemu Dziennikowi” ówczesna prezes Grażyna Torbus.
„Niektórzy postrzegali Cracovię nawet jako miejsce opieki nad osobami starszymi. Tymczasem to nie jest miejsce zamknięte tylko dla jednej grupy etnicznej. Otwarci jesteśmy dla każdego, kto ma ochotę tutaj zajrzeć. Bo tutaj kwitnie życie, odbywają się liczne imprezy i bale. I to był główny powód zmiany. A poza tym Krakowski Dwór brzmi przecież ładnie” – dodała.
Polskie centrum w polskim mieście
Wallington od dawna przyciągało Polaków, którzy przybywali do Stanów Zjednoczonych jako imigranci. Miasto oficjalnie zostało założone 2 stycznia 1895 roku. Wcześniej była to osada różnie nazywana, licząca około tysiąca mieszkańców, przeważnie irlandzkiego lub holenderskiego pochodzenia. Źródła historyczne sugerują, iż swą nazwę Wallington zawdzięcza holenderskiemu osadnikowi o nazwisku Walling Jacobse Van Winkle, który w roku 1687 kupił tereny pokrywające się z obszarem dzisiejszego miasta i jako pierwszy na tym terenie miał zbudować swój dom. Ponieważ aż siedmiu potomków jego rodziny nosiło imię Walling, nazwa osady ewoluowała wokół tego imienia i ostatecznie zostało… Wallington. Według spisu ludności Census 2010, mieszkało tu wówczas 11.335 osób, spośród których około 80 procent przyznawało się do polskich korzeni. Było to wówczas najbardziej polskie miasto w stanie New Jersey i jedno z najbardziej polskich w całych Stanach Zjednoczonych.
Szybki rozwój miasta nastąpił w roku 1915, po zbudowaniu mostu na rzece Passaic, który połączył dwa miasteczka rozdzielone właśnie tą rzeką: Passaic i Wallington. Polscy imigranci, którzy znaleźli pracę w uprzemysłowionym Passaic, zaczęli się osiedlać po drugiej stronie rzeki, wzdłuż Pulaski Avenue. Tutaj z czasem przeniosło się centrum miasta, ulokowane poprzednio w okolicach Locust Avenue. W 1925 roku powstała tu parafia Polskiego Kościoła Narodowego pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, aw roku 1944 – parafia rzymskokatolicka pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Powstawały tu liczne polskie sklepy i przedsiębiorstwa, zaczęły też rozwijać się polskie instytucje i organizacje. W maju 1920 r. powstała instytucja finansowa Wawel Building and Loan Association, a pięć lat później Towarzystwo Józefa Piłsudskiego.
Coraz silniejsza stawała się potrzeba stworzenia centrum życia polonijnego – stałego miejsca, gdzie Polacy mogliby się spotykać i kultywować polską kulturę oraz tradycje. W kwietniu 1935 roku zawiązał się komitet założycielski korporacji, która wkrótce powołała Polski Dom. W jego skład weszli m.in.: Jan Bednarz, Aleksander Bieniek, Jan Marut, Marcin Marut, Albert Schufnar, Leon Strzelecki, Ludwik Posłuszny, Błażej Mańkowski, Stanisław Konikowski i Anna Warchoł. Komitet zwrócił się do Wawel Building and Loan Association z propozycją wynajęcia budynku Wallington Auditorium, będącego w posiadaniu Wawelu. Propozycja została skwapliwie przyjęta, a miesięczny czynsz ustalono w wysokości 25 dolarów. Ale nawet ta suma okazała się za wysoka w okresie kryzysu gospodarczego, który ogarnął Stany Zjednoczone i świat. Tylko dzięki ofiarności tych, którzy go powołali, Polski Dom przetrwał kryzys.
W listopadzie 1944 roku Komitet Polskiego Domu (w składzie: Michał Wójcik, Wawrzyniec Mizdal, Jan Marut, Marian Sembarski, Jan Fila i radca prawny Alden Patlen) zakupił Wallington Auditorium za 12 tysięcy dolarów. Znalazło się wówczas wielu ochotników, którzy bezinteresownie dokonali remontu obiektu, aby siedziba Polaków w Wallington wyglądała jak najbardziej efektownie.
Po zakończeniu II wojny światowej w mieście pojawiło się wielu nowych polskich imigrantów. Polski Dom rósł w siłę i zaczął odgrywać coraz większa rolę w życiu tutejszej Polonii. Z czasem stał się siedzibą wielu polskich organizacji.
Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku nastąpiła nowa faza rozwoju Polskiego Domu Ludowego Cracovia. Przeniósł tutaj siedzibę z Passaic Związek Młodzieży Polskiej. Była to organizacja prężna, która wniosła nowego ducha. Wkrótce wielu jej członków weszło w skład dyrekcji Polskiego Domu, m.in.: Stanisław Szura, Zbigniew Jaworski, Ryszard Wójcik, Aniela Wolny, Eugenia Raczyńska, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Tutaj też znalazł siedzibę Chór „Aria” oraz Polska Szkoła imienia Adama Mickiewicza – założone przez Związek Młodzieży Polskiej. Zadomowił się też oddział Kongresu Polonii Amerykańskiej na powiaty Bergen i Passaic.
Przez pewien czas odbywały się tu próby zespołu tanecznego Grupy 2571 Związku Narodowego Polskiego. Przez wiele lat, jeszcze do niedawna, w każdy wtorek mieli tutaj zbiórki harcerze. Przez blisko 20 lat mistrz tańca Józef Pałka prowadził tutaj swoją szkołę – Joseph's Dance Studio, propagując taniec towarzyszki wśród dzieci i dorosłych.
Przy Cracovii działała ponad 15 lat Fundacja imienia Bolesława Budzynia, która wręczała stypendia najzdolniejszym studentom polskiego pochodzenia ze stanu New Jersey, studiującym na amerykańskich uczelniach. Jej szefem przez wiele lat był Roman Gęza. Ma tu też swoją siedzibę Komitet Parady Pułaskiego w Wallington.
Z potrzeby serc, z myślą o przyszłości…
Pod koniec lat 80. nastąpił prawdziwy renesans Cracovii. To wówczas kupiono od agencji sprzedaży nieruchomości sąsiedni budynek, przy 150 Locust Avenue. W późniejszych latach dokonano przebudowy parkingu i ogrodzenia posesji. W głównym budynku zlikwidowano kuchnię iw tym miejscu stworzono małą salę, którą można łączyć z dużą – co znacznie poszerzyło możliwości organizowania różnych imprez.
Kilka lat później z ogromnego baru, który nie przynosił oczekiwanych zysków, zrobiono nowoczesną kuchnię, eleganckie biuro oraz dwie łazienki. Odnowiono małą i dużą salę, wykonując artystyczne prace dekoracyjne. Położono nowe dywany. Przy okazji dokonano renowacji holu (lobby). Założono też nowy system ogrzewania oraz chłodzenia.
W Cracovii odbywają się zebrania polonijnych organizacji i spotkania z ciekawymi ludźmi (gościli tu m.in.: polski prezydent Andrzej Duda, znany w świecie polski himalaista Ryszard Pawłowski, dziennikarz i pisarz Witold Gadowski, a także śpiewała Irena Jarocka). Organizowane są tu przyjęcia weselne, komunie i chrzciny, liczne bale i imprezy okolicznościowe. Spotkania towarzyskie sprzyjają zawieraniu nowych znajomości, a ich owocem jest wiele małżeństw.
„W zarządzie Cracovii jestem od 12 lat” – mówi Krzysztof Rychter. „Pragnę podkreślić, że każda impreza, która jest u nas przygotowywana, to jest efekt zespołu ludzi, którzy tutaj pracują. Ten zespół zaczyna się od zarządu, a kończy na kelnerkach, które obsługują klientów. Staramy się utrzymać to miejsce. Ten Polski Dom został zbudowany przez wspaniałych ludzi. Wspaniali ludzie pracowali tutaj na przestrzeni lat, a których ja pamiętam: pani Eugenia Raczyńska, pan Ryszard Wójcik – który był długoletnim menadżerem Polskiego Domu, Aniela Wolny, Tadeusz Pertkiewicz, Jan Hałupka i Bolesław Budzyń. Niestety, już odeszli. Przez wiele lat niedaleko od Cracovii, bo przy Monroe Street w Passaic, działał drugi Polski Dom – Polish American Cultural Center, ale od pięciu lat już go nie ma, bo został sprzedany. Dlatego my staramy się przyciągać Polonię do tego polskiego miejsca w Wallington. Również tę starszą generację, czyli drugie lub trzecie pokolenie Polaków w USA, aby lubili to miejsce i wspierali je swoją obecnością. Wynajmujemy za darmo sale dla różnych grup rodaków na określone wydarzenia – na przykład górale są u nas taką żywą grupą. Specjalne przyjęcie zorganizowaliśmy przed ostatnią Paradą Pułaskiego, która odbyła się w niedzielę, 5 października, no i mieliśmy także przyjęcie po Paradzie. Organizujemy nowe wydarzenia – w tym roku, 18 października, po raz trzeci zorganizowaliśmy Octoberfest, czyli wieczór przy dobrym piwie. Budynek wewnątrz i na zewnątrz został odmieniony, czyli solidnie odrestaurowany. To sprawia, że do Cracovii przychodzi jednak więcej ludzi” – podkreślił Krzysztof Rychter.
„Dopóki starczy nam sił nie pozwolimy, aby Polonia straciła takie piękne miejsce, z tradycjami” – twierdzi prezes Grażyna Torbus.
To jest nasz dom, Polski Dom
Zachowane dokumenty i wspomnienia wielu osób pokazują, że od początku, gdy tylko Cracovia oficjalnie otworzyła swoje podwoje, jest to miejsce bardzo ważne dla Polonii w stanie New Jersey. A to dlatego, że miejsce to stworzone zostało z potrzeby wielu serc, miało i ma niesamowitą, pozytywną energię. W ciągu 90 lat jego istnienia odbyła się tutaj niezliczona ilość wesel, komunii, koncertów, spotkań, wieczorków tanecznych czy poetyckich, imprez świątecznych i rocznicowych. Wszystkie te wspomnienia i emocje są wciąż obecne w tych murach. Nie dziwi więc fakt, że Cracovia Manor – wspaniale odnowiona dzięki wysiłkom Rady Dyrektorów, pomocy sponsorów i przyjaciół – jest jednym z najbardziej popularnych polonijnych miejsc w całym stanie New Jersey! Miejmy nadzieję, że tak będzie przez kolejne 90 lat.
Na rzecz Polskiego Domu Cracovia pracowały trzy pokolenia rodaków. Podwaliny pod ten dom kładli przedwojenni emigranci za chlebem. Drugie pokolenie – to weterani II wojny światowej i ich rodziny. Los rzucił ich daleko od ojczyzny, a na ziemi Waszyngtona z zapałem włączyli się w nurt życia polonijnego. Trzecia fala emigrantów to „emigracja solidarnościowa” z lat 80. ubiegłego wieku. Wszyscy – w większym lub mniejszym stopniu – przyczynili się do krzewienia kultury polskiej, do utrzymania języka ojców i religii. Wszyscy też zostawili cząstkę swojej pracy w Polskim Domu przy Main Avenue.
Miejsce to wyróżnia spośród wielu innych podobnych polskich domów fakt, że nie ma jednego właściciela – właścicielami są akcjonariusze. W okresie ostatnich 30 lat funkcje prezesa zarządu Cracovii pełnili: Tadeusz Pertkiewicz, Henryk Butryn, Aniela Wolny, Jan Hałupka, Stanisław Wąsicki. Wiesław Karolak, Antoni Ślączka, Zbigniew Karski i Hanna Ślęzak. Aktualnie funkcję prezesa Polskiego Domu Cracovia Manor pełni Grażyna Torbus. Nie ulega wątpliwości, że to dzięki jej ogromnemu zaangażowaniu (oczywiście także dzięki wsparciu członków zarządu) dom ten został zmodernizowany i ulepszony zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz.
„Musimy też dbać o to, aby to miejsce zawsze było kojarzone z polską kulturą i tradycjami, było dla nas dumą i mogło nam wszystkim służyć jak najdłużej” – podkreśla pani prezes Grażyna Torbus.
„Ten dom potrzebuje gospodarza, który wszystkiego dopilnuje i naprawi co trzeba. Staram się być takim gospodarzem. Ja znam tu każde miejsce na zewnątrz iw środku, bo to jest mój drugi dom” – twierdzi menadżer Witold Kulesza, związany z Cracovią od lat.
•
Obecny skład 11-osobowej Rady Dyrektorów Cracovii Manor:
Grażyna Torbus – prezes, Victor Bagiński – wiceprezes, Celina B. Urbankowski – sekretarka protokołowa, Małgorzata Gruca – sekretarka finansowa, Witold Kulesza – menadżer, Krzysztof Rychter – skarbnik, zastępca menadżera, Andrzej Łukaszek – zastępca menadżera, Iwona Podolak, Małgorzata Majcherczyk, Józef Guzik i Sławomir Gancarz.
Cracovia Manor
196 Main Avenue
Wallington, NJ 07057
Tel. 973-473-8527
www.cracoviamanornj.com
Autor: Janusz M. Szlechta
Zdjęcia: Janusz M. Szlechta
dziennik
