De geschiedenis herhaalt zich niet, maar moet wel herinnerd worden

In tegenstelling tot wat positivistische historici in de 19e eeuw verdedigden, en wat later door hun navolgers werd beweerd, is geschiedenis – hier opgevat als een vorm van kennis van het verleden, waarbij Geschiedenis met een hoofdletter wordt geschreven om te verwijzen naar de opeenvolging van de tijd – nooit geheel objectief. Het hangt steeds voor een groot deel af van wie het schrijft, de tijd waarin het geschreven wordt, de omstandigheden waaronder dat gebeurt, het perspectief dat bij elke aanpak wordt gekozen, de verschillende documentaire bronnen die worden gebruikt, het thematische perspectief dat wordt nagestreefd en ook de manier waarop het al dan niet wordt onderworpen aan confrontatie met bewijsmateriaal en aan kritisch onderzoek, die eveneens voortdurend worden vernieuwd. Het hangt ook af van de verschillende toepassingen ervan: het vermogen om te manipuleren en gemanipuleerd te worden, of, heel anders gezegd, een factor te zijn in het begrijpen van de wereld en emancipatie. Dit betekent niet dat het verhaal louter speculatief of een fictieve ervaring is, zoals een roman of poëzie, omdat het gebaseerd is op gedateerde en verifieerbare feiten en ideeën. Onder deze omstandigheden is het, hoewel het geen ‘zekere wetenschap’ is, gebaseerd op een wetenschappelijke methodologie, en om die reden erkennen we het als kennis, niet als louter fantasie. Juist hierdoor kunnen we vaststellen dat wij vandaag de dag in een werkelijkheid leven die veel raakvlakken heeft met de werkelijkheid die onze voorouders ongeveer honderd jaar geleden kenden. Het was deze periode, gelegen tussen de twee wereldoorlogen, die Hannah Arendt “de donkere tijden” noemde. Toen democratieën getuige waren van de uitbreiding van de grootste tirannieën, toen de oorlogstrommels werden geheven op het streven naar vrede, toen onwetendheid en de cultus van haat de cultuur en de vrijheid deden afnemen en de wereld met vuur en zwaard tekenden. In tegenstelling tot wat het gezond verstand beweert, herhaalt de geschiedenis zich niet. Er zijn echter wel cycli die aan andere cycli doen denken. Daarom worden we momenteel geconfronteerd met zoveel tekenen die herinneren aan de tijd van de opkomst van fascisme en totalitaire experimenten. Er zijn veel van dergelijke signalen: de terugkeer van autoritarisme en nationalisme (soms in de vorm van populisme), de vestiging van een cultuur van intolerantie en wrok (grotendeels aangewakkerd door sociale media), de verspreiding van leugens en de manipulatie van de geschiedenis (gekoppeld aan de afbrokkeling van onderwijs en sensationele media), de trivialisering van oorlog als oplossing voor politieke problemen (met name met betrekking tot Palestina en Oekraïne), de nieuwe uitbreiding van racisme en vreemdelingenhaat (geassocieerd met de heropleving van extreemrechts), de achteruitgang van essentiële mensenrechten (na decennia van geleidelijke bevestiging), de degradatie van het concept vrijheid zelf (gekoppeld aan de overheersing van economisch succes en een nieuwe standaardisering van houdingen), of de minachting voor kritische cultuur (die vaak als nutteloos wordt beschouwd).

Als we goed kijken en rekening houden met de specifieke kenmerken van elk moment, zien we hoeveel van deze hedendaagse tekenen al aanwezig waren in het tijdperk van de bevestiging van totalitaire ervaringen en fascisme, zoals die plaatsvonden in de eerste decennia van de twintigste eeuw. Het betwisten van deze tendens vormde de leidraad voor de grote emancipatiebewegingen die ontstonden na de Tweede Wereldoorlog. Wat er vandaag de dag gebeurt, is, naast de terugkeer van de krachten die de tirannie verdedigen, een uitwissing van de herinnering – de bedwelmende cultuur van euforie, merkt Pascal Bruckner op, beschouwt dit als een factor van ‘verdriet’ – die ons het enorme lijden en de zware gevechten die dat tijdperk met zich meebracht, doet vergeten. Een deel van deze vergeetachtigheid komt ook voort uit het feit dat democratieën de negatieve signalen die aan de horizon opduiken, verwaarlozen. Voor hun voortbestaan ​​is het echter van cruciaal belang dat ze zich de geschiedenis actief en voortdurend blijven herinneren.