Tegen de tijd in verliest het syndicalisme aan kracht en distantieert het zich van de arbeider

De vakbond staat voor de uitdaging zichzelf opnieuw uit te vinden. Het steeds weer mislukken van de 1 mei-demonstraties laat zien dat er de afgelopen decennia steeds meer sprake is geweest van een verlies aan representatie.

De eisen van de vakbonden hebben er niet in geslaagd om werknemers te mobiliseren of de financieringsbronnen van de entiteiten in evenwicht te brengen, die verloren gingen door de afschaffing van de vakbondsbelasting na de hervorming van de arbeidswetgeving in de regering van Michel Temer (MDB).

Om de verbinding met de basis te herstellen, publiceerden de vakbonden eind april de 'agenda van de arbeidersklasse' voor 2025. Het document, dat aan president Luiz Inácio Lula da Silva (PT) werd overhandigd, somt de prioriteiten van de beweging op om de nieuwe eisen op de arbeidsmarkt het hoofd te bieden.

In de praktijk consolideert de tekst de lopende agendapunten, zoals de verkorting van de werktijd zonder aanpassing van de salarissen, het einde van het 6x1-formaat en de regulering van werk via apps . Ook benadrukt het de noodzaak van een einde aan de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, het respect voor diversiteit en de ecologische transitie.

Naast de historische verdediging van arbeidsrechten stellen de vakbonden in hun agenda strengere regulering, overheidsinterventie en een uitbreiding van de rol van entiteiten voor, met de terugkeer van de goedkeuring van contractbeëindigingen binnen het bereik van de vakbond.

Aan de andere kant proberen vakbonden de flexibiliteit die in de huidige arbeidsverhoudingen nodig is, te beperken, onder impuls van nieuwe technologieën, onder het voorwendsel dat ze de impact op de onzekerheid van arbeidsrelaties willen verminderen.

“Vakbonden staan ​​voor de uitdaging om de diepgaande veranderingen in de arbeidswereld te begrijpen en op basis van deze transformaties agenda’s en nieuwe uitdagingen te ontwikkelen die arbeids-, sociale en socialezekerheidsbescherming voor de vakbondsbeweging vormen”, vat de coördinator van het Trade Union Centrals Forum, Clemente Ganz Lúcio, samen.

Agenda voldoet niet aan de uitdaging van representativiteit

Voor de door Gazeta do Povo geïnterviewde deskundigen is de gepresenteerde formule echter ‘generiek’ of ‘ontoereikend’ om de omvang van de uitdaging aan te gaan om opnieuw contact te leggen met werknemers in een omgeving waarin de relaties tussen werkgevers en werknemers diepgaand veranderen.

“De agenda die ze presenteren komt grotendeels overeen met die van ons”, zegt Hélio Zylberstajn, hoofddocent aan de USP School of Economics en coördinator van de Fipe-salarismeter. “Het is belangrijk dat er een vakbeweging is. Maar bovenal dat die dicht bij de behoeften van werknemers staat, en dat lijkt niet te gebeuren.”

Technologie en werken via apps zijn belangrijke aandachtspunten in het debat over dit onderwerp. Een van de voorstellen van de vakbonden is om artikel 7, punt XXVII van de Grondwet te reguleren, waarin de bescherming van werknemers "tegen de automatisering" wordt geregeld.

De beweging pleit ook voor de goedkeuring van een aanvullend wetsvoorstel (PLC 12/2024) dat de rechten van werknemers op transportplatforms reguleert. Dit wetsvoorstel ligt momenteel bij de Kamer van Afgevaardigden. Het project krijgt kritiek van parlementariërs, vertegenwoordigers van stuurprogramma's en platforms. Zij vrezen dat het de flexibiliteit van het bedrijfsmodel aantast. Ook over de chauffeurs van de bezorgdiensten hebben vertegenwoordigers van de partijen geen overeenstemming bereikt.

Volgens Zylberstajn bekijken de vakbonden de app-werker nog steeds door de bril van de CLT, de consolidatie van arbeidswetten – een erfenis van de regering van Getúlio Vargas die nog steeds het merendeel van de Braziliaanse werknemers reguleert, maar niet kan worden aangepast aan alle behoeften van de arbeidsrelatie in de huidige wereld. “Vakbonden spreken niet dezelfde taal als de meeste huidige werknemers”, zegt hij.

Sandro Lunard, specialist in vakbondsrecht en hoogleraar aan de Federale Universiteit van Paraná (UFPR), stelt dat platformwerkers zichzelf niet als werknemers in de zin van de CLT beschouwen. Daarom moeten ze hun eigen manieren van representatie zoeken.

“Het zal niet de traditionele vakbond zijn die deze arbeiders zal vertegenwoordigen”, zegt hij. Ze moeten hun eigen organisaties opbouwen op basis van hun behoeften. Sterker nog, ik zie mogelijkheden voor hen om zichzelf te organiseren en, autonoom, hun eigen vakbonden op te bouwen.

Voor de specialist ligt de moeilijkheid voor de entiteiten in het tot stand brengen van verbindingen met een nieuwe arbeidersklasse die zichzelf niet meer herkent in de traditionele structuren. “Nieuwe technologieën hebben het perspectief van jongeren op werk veranderd”, zegt hij.

"Ze zien de lange tijdsduur van een relatie die door vorige generaties zo werd gewaardeerd, niet meer. Tegenwoordig is werk volledig verwaterd. Je kunt vanaf je mobiel werken, je werk mee naar huis nemen. Zodra je je ogen opent, kun je beginnen met het beantwoorden van e-mails. Dit stelt verbintenissen wereldwijd voor nieuwe uitdagingen", zegt Lunard.

Arbeidsurenverkorting is een historisch probleem

Naast de noodzakelijke hervormingen om aan de nieuwe eisen te voldoen, hebben vakbonden ook moeite met het ingaan op historische en legitieme eisen, zoals kortere werktijden en het einde van het 6x1-formaat. Deze eisen zijn het onderwerp van een voorgesteld grondwetswijziging (PEC) die steun heeft gekregen van werknemers op sociale media.

Het idee is niet nieuw. Vanuit de vakbeweging bestaat een permanente roep om goedkeuring van de 40-urige werkweek. Tegenwoordig bepaalt de grondwet een maximum van 44 uur per week. De PEC die momenteel wordt verwerkt, heeft betrekking op 36 uur in een 4x3-formaat. Er zijn de afgelopen decennia verschillende projecten ingediend om de Grondwet te wijzigen of de CLT aan te passen. Sommige voorstellen gingen wel door, maar werden nooit goedgekeurd.

Een obstakel is volgens Zylberstajn dat vakbonden en vakbonden alleen maar praten over het verminderen van werkuren en niet over productiviteit. “Ze willen gewoon hun salaris behouden en hun werkuren verminderen”, legt hij uit. “Dus het uurloon wordt duurder en de rekening klopt niet.”

Volgens hem zou het simpelweg verminderen van de werkuren een ‘schot in de voet’ kunnen zijn voor werknemers. "De stijging van de arbeidskosten zal leiden tot een daling van de productie", zegt hij. “Het bedrijf kan werknemers ontslaan of technologische systemen introduceren die arbeid besparen.”

De kern van het probleem is volgens hem dat de werkdag in de grondwet is vastgelegd. “Deze kwesties kunnen beter worden aangepakt tijdens collectieve onderhandelingen, waar beide partijen tot overeenstemming kunnen komen”, zegt hij.

De professor vertelt dat verschillende sectoren in de economie inmiddels de 5x2 werkdag hebben ingevoerd, ter compensatie van de uren die gedurende de week worden gewerkt. “Het is eenvoudig om dit te doen, bedrijven zijn niet tegen werktijdverkorting. Wat ze willen is de productie op peil houden. Als de productie op peil blijft, kunnen de lonen behouden blijven.”

Entiteiten zoeken manieren om zichzelf te financieren

De achtergrond van de zoektocht naar vertegenwoordiging is de behoefte aan financiering van vakbondsorganisaties. Eén van de agendapunten van de vakbonden in deze richting is het streven om het verplichte karakter van de vakbondsgoedkeuring bij beëindiging van contracten te herstellen.

“Dit gaat 80 jaar terug, naar de tijd dat het werd gecreëerd met de CLT”, zegt Zylberstajn. “Dat betekent dat een contract alleen beëindigd kan worden als de vakbond ermee instemt. Normaal gesproken brengt de vakbond kosten in rekening voor deze dienst.”

Volgens hem hebben de problemen met het behoud van inkomsten ertoe geleid dat entiteiten financiële belangen vermengen met andere legitieme agenda's. “Het is een ingewikkelde zaak”, zegt hij. "Als ze vragen om de homologatie weer op te pakken, hebben we onze twijfels: willen ze echt alleen de werknemer helpen of de inkomsten verhogen?"

Sinds de arbeidswetgeving van 2017 proberen vakbonden de inning van de vakbondsbelasting te herstellen, maar het einde van deze verplichting werd door het Federale Hooggerechtshof (STF) als grondwettelijk beschouwd. Daarentegen besloot de STF in 2023 dat het innen van de ‘welzijnsbijdrage ’ van alle werknemers, ook van werknemers die geen lid zijn van een vakbond, grondwettelijk is, zolang dit is vastgelegd in een collectieve overeenkomst en de werknemer zich kan verzetten tegen de korting.

Critici stellen de eenheid van de vakbond ter discussie

De kern van de crisis in de representatie is de vakbondsstructuur die zorgt voor uniciteit: er kan per territoriale basis maar één vakbond zijn die een bepaalde categorie vertegenwoordigt. Deze regel, die in dezelfde context van Vargas met sterke staatscontrole werd opgesteld, garandeert vakbonden een institutionele plaats.

In de praktijk verhindert het volgens critici de concurrentie tussen entiteiten en de vrije keuze van werknemers. Zo ontstaan ​​‘rubberen vakbonden’, die enkel krachtens de wet bestaan ​​of zonder een reële band met hun leden.

"We moeten dit serieus bespreken en stappen zetten richting vakbondsvrijheid. Dit zou betekenen dat we de vakbond in Brazilië opnieuw moeten uitvinden", zegt Zylberstajn. Hij geeft toe dat entiteiten gefinancierd moeten worden, maar hij is tegen de verplichting die gepaard gaat met het vertegenwoordigingsmonopolie.

"Werknemers worden misschien gedwongen een monopolie te betalen. Ze [de vakbonden] willen dat bijdragen verplicht worden, maar ze willen het monopolie niet opgeven", zegt de professor. Het criterium zou ook voor werkgevers moeten gelden, vindt hij.

Volgens Lunard zou de eis voor vakbondspluralisme moeten worden uitgebreid naar werkgeversvakbonden, waarvan de structuur wordt gegarandeerd door gecentraliseerde toegang tot middelen uit het S-systeem: verplichte parafiscale bijdragen die aan bedrijven worden geheven. Ze worden geheven over de loonlijst en geïnd door de Federal Revenue Service.

“Met meervoudigheid binnen de vakbonden zou de verdeling van deze middelen onmogelijk of op zijn minst veel complexer worden”, stelt hij. Bovendien is de meerderheidsvertegenwoordiging in het Nationaal Congres niet in handen van werknemers, maar van werkgevers – en zij hebben er geen belang bij het huidige model te veranderen. Bezoek de website van de National Confederation of Commerce of de National Confederation of Industry om hun expliciete verdediging van het unitaire vakbondsmodel te lezen.

Voor Lunard zal het hernieuwde contact met werknemers afhangen van het vermogen van de entiteiten om nieuwe sociale verbanden te creëren, met agenda's die verder reiken dan de wereld van het werk.

"Hoewel werk centraal staat, omdat het om inkomen en overleven gaat, hebben mensen heel uiteenlopende opvattingen en interesses als het gaat om alledaagse zaken en problemen in de gemeenschap", zegt hij.

"Vakbonden moeten strategieën zoeken voor deze herverbinding door de arbeidsagenda te integreren met andere agenda's die te maken hebben met cultuur, gendergelijkheid, de uitbanning van racisme, enzovoort. En betrek jongeren erbij, investeer in interactie via sociale netwerken, maar wel op zo'n manier dat de digitale democratie de vakbondsdemocratie beïnvloedt", voegt hij toe.