Onarım hakkı: Teknolojik eskimeyle mücadele eğilimi

Hem DIY (kendin yap) ruhundan, hem çevre bilincinden hem de tüketimi azaltma arayışından doğan onarım hakkı hareketi dünya çapında büyüyor. Amaç? Dilersek hepimiz tamir edebiliriz.

Aşırı tüketimin hüküm sürdüğü, kullanıp atma eğiliminde olduğumuz bir zamanda, yeniden kullanma veya onarma konusunda pek bir şey bilinmiyor. Bunun, yalnızca daha az satın almak anlamına gelmediğini, aynı zamanda günlük kullandığımız nesne ve cihazların kullanım ömrünü uzatmak anlamına da geldiğini biliyoruz. Onarım hakkı neredeyse devrim niteliğinde bir zihniyet değişikliğini öneriyor.

)Sürekli teknolojik değişimin sonuçları nelerdir? Cep telefonunuzu iki yılda bir yenilemeniz gerektiği gibi, dizüstü bilgisayarınızı da iki yılda bir yenilemeniz gerekiyor. Veya planlı eskitmenin günümüzdeki kadar yaygın olmadığı bir dönemde üretildikleri için yeni bir çamaşır makinesi veya buzdolabı satın alabilirsiniz.

Gazeteci ve DHyTecno editörü Carolina Martínez Elebi şöyle yanıtlıyor: " Birinin bir şey satın alıp bunun belki de 'bir ömür boyu' dayanacağı fikri, Soğuk Savaş sona erdiğinde terk edildi . 1990'larda, neoliberal kapitalizm modeli, giderek daha az dayanan devasa ve çeşitli bir ürün yelpazesiyle genişledi."

Amerika Birleşik Devletleri'ne seyahat edenlerin hep aynı anekdotla döndükleri zamanların hatırası hâlâ hafızalardadır: Televizyonlardan kaldırımlardaki koltuklara kadar her şeyin sadece döşemesinin yenilenmesi gerektiğini görüp şaşırırlardı. Böylece yeni olmayanı, bozuk olanı tamir etmeye çalışmadan atma düşüncesi yaygınlaştı. Reklam ve medya da rol oynayarak, belki de ihtiyaç duyulmayan ürünlerin satın alınmasını teşvik etti.

Peki son on yıllarda hangi alternatifler ortaya çıktı?

"Onarım hakkı, ürünleri elden çıkarmak yerine onarma olasılığını teşvik eden, planlı eskitmeyle (şirketlerin ürünlerini erkenden çalışmayı durdurup yenilerini satmak için kullandıkları bu strateji) mücadele etmeyi ve dairesel bir ekonomiyi teşvik etmeyi amaçlayan küresel bir harekettir . Bu hareket, bölgemiz ve özellikle Arjantin dahil olmak üzere son yıllarda dünyanın çeşitli yerlerinde ivme kazanıyor," diye açıklıyor Elebi.

Söz konusu ülkede yürürlükteki mevzuat, tüketilebilir olmayan ürünlerin üreticilerinin, ithalatçılarının ve satıcılarının yeterli teknik servis ve yedek parça teminini sağlamaları gerektiğini belirtmektedir.

Ancak bu yükümlülüğün altı aylık garanti süresi içerisinde geçerli olacağı anlaşılmaktadır . Düzenlemeye ilişkin 2018 yılında bir yasa tasarısı sunuldu ancak ilerleme sağlanamadı. Taslak metinde, "Eskitmenin amacının yalnızca ekonomik kâr olduğu, tüketici ihtiyaçları veya üretimin çevreye etkisi göz ardı edildiği, atık birikimi açısından ortaya çıkan sonuçların ise hiç dikkate alınmadığı" sonucuna varıldı. Ayrıca, "Uygun fiyatlarla, raf ömrü uzun, kaliteli ürünlerin sunulmasının teşvik edilmesi" gibi fikirler ortaya atıldı.

Elebi, "Şu anda Tüketici, Kullanıcı ve Rekabetin Korunması Daimi Komisyonu ile Doğal Kaynaklar ve İnsan Çevresinin Korunması Komisyonu önünde yeni bir çaba olarak, tüketicilere ve tamircilere satın aldıkları tüketilemez taşınabilir malları tamir etme hakkını 'garanti etmek' için bir yasa tasarısı var " diye devam ediyor.

Bu olgu yalnızca Arjantin'e özgü değil: Kanada, cihazların daha uyumlu ve onarımı ve bakımı daha kolay hale getirilmesi amacıyla telif hakkı yasalarını değiştiren iki yasa tasarısını yakın zamanda onayladı . Avrupa Birliği ise şirketlerin daha kolay tamir edilebilir cihazlar üretmesini gerektiren çeşitli kararlar almaktan sorumlu ve başka yerlerde satılan cihazları da kapsayacak şekilde ürün tasarımı ve tamir gerekliliklerine ilişkin mevzuat çıkarılması için çaba gösterecek.

Kâr amacı gütmeyen Kamu Yararı Araştırma Grubu'nun (PIRG) Onarım Hakkı kampanyasının yöneticisi Nathan Proctor, en iyi stratejinin, toplumun her kesiminden onarım müttefiklerini içeren çeşitlilik içeren bir strateji olduğunu söylüyor.

ABD'de de henüz Kongre'den bir yasa geçmemiş olsa da hareket büyüyor. Teknoloji dergisi Wired'ın yakın zamanda bildirdiği gibi, vatandaşlar cep telefonlarının pillerini değiştirebilmek istiyor (atmak zorunda kalmadan, çünkü bu mümkün değil), ayrıca traktörlerini veya McDonald's gibi popüler bir zincirdeki dondurma makinelerini tamir edebilmek istiyor.

ABD Telif Hakları Ofisi, iFixit (ücretsiz çevrimiçi sökme ve tamir kılavuzları sunan site) ve kâr amacı gütmeyen Public Knowledge tarafından yapılan ve restoranların makinelerdeki fabrika dijital kilitlerini aşarak onarımı kolaylaştırmalarını talep eden dilekçeyi haklı bulmak zorunda kaldı.

Onarma, geri dönüştürme ve yeniden kullanma yeteneğinin yalnızca çevre için değil, aynı zamanda cüzdanınız için de avantajları vardır . "Trump gerçekten de sözlerini yerine getirir ve yeni elektronik ürünlere %30 oranında gümrük vergisi uygularsa, bu ürün ömrünü uzatmaya odaklanmayı artıracaktır. Hadi, halihazırda sahip olduğumuz şeyleri düzeltelim. Bu, tamir dünyası için çok iyi olabilir," dedi iFixit CEO'su Kyle Wiens birkaç ay önce. Günlük hayatımızda kaç tane şey, tasarımı uygun olmadığı için tamir edilemiyor?

Tüketimin, bertarafın ve sürekli yenilemenin teşvik edilmesine rağmen, tüketicilerin onarım hakkını tanıyan mevzuatlar için çabalayan kuruluşlar ve onarım sanatını uygulayan ve teşvik eden topluluklar ve bireyler bulunmaktadır.

Kullanılmış pazar ve değişim alanlarının büyümesiyle birlikte ortaya çıkan bir olgu. Sebepleri ekonomik, çevresel, felsefi olarak farklı olsa da bir konuda hemfikirler: Kırılan her şey kaybedilmiş değildir.

Bu ruhu paylaşan, onarımı teşvik eden, kullanıcıları güçlendirmek ve onları güçlendirmek için bilgi yayan, dijital uçurumu kapatmak ve planlı eskitmeyle mücadele etmek için geri dönüştürülmüş teknolojik parçaları açık artırmayla sattıkları açık hava fuarları düzenleyen ve daha birçok faaliyette bulunan mekanlar var.

“Onarımcılar Kulübü (Arjantin), onarımı sorumlu bir tüketim uygulaması olarak teşvik eden bir harekettir ve bu yıl projenin kuruluşunun onuncu yıl dönümü. Açık topluluk ve işbirlikçi onarım etkinlikleri, atölyeler ve nesnelerin ömrünü ve döngüsel ekonomiyi uzatmaya odaklanan diğer kültürel ve sosyal etkinlikler düzenlemeyi planladığımız bir alan, bir kulüp merkezi yaratıyoruz, ancak aynı zamanda iklim ve ekolojik kriz konusunda harekete geçmek için bir buluşma alanı olarak da planlıyoruz,” diye açıklıyor Kulüp.

Cibercirujas ise Arjantinli bir teknopolitik aktivizm veya hacktivizm grubudur. Faaliyetleri kapsamında, 15-20 yıllık bilgisayarların, ev, iş ve okul işlerinde kullanılmaya devam edebilecek şekilde, ücretsiz yazılımlar kullanılarak onarımını ve ayarlarını yapıp bağışlıyor.

"Yaptığımız faaliyetlerin çoğu, BT ürünleri için onarım hakkı ve dairesel ekonomi ile ilgilidir. Ülkenin farklı yerlerindeki çeşitli hücreler, ekipman onarımı, donanım geri dönüşümü ve ayrıca video oyunları, elektronik sanatlar, alternatif elektronik müzik ve benzeri konularla ilgili kültürel etkinliklerle ilgili faaliyetler yürütüyor," diye açıklıyor Soldán, kurucu üyelerden biri, profesör ve Replay dergisi editörü.

Ve ekliyor: "Biz, donanım onarımı, geri dönüşümü ve teknopolitikayla ilgili tartışmaları gündemde tutmayla ilgili ortak hedeflere öncelik veren merkezi olmayan bir organizasyonuz. Uzun zamandır teknoloji aristokratlarından bahsediyoruz ve onları kınıyoruz, şu anda çok daha revaçta olmalarına rağmen."

Belki de bazılarının "çöp" olarak gördüğü şeylerin kurtarılması, yalnızca etrafımızdaki nesnelerin kullanım ömürlerini yeniden düşünmemizi, daha açık tasarımlara ilham vermemizi, tüketici haklarına saygı duymamızı ve hatta bizi vatandaş olarak güçlendirmemizi sağlamakla kalmayacak, aynı zamanda bu konuları teknoloji devlerinin verilerimizi kullanımıyla ilgili güncel tartışmalarla uyumlu bir şekilde tartışmamıza da olanak tanıyacaktır.

Ulus İçin (Arjantin) - GDA